Op zoek naar krankzinnigheid en Indisch verleden

Aan het begin van de eerste aflevering van het dertiende seizoen van Verborgen verleden spreekt cabaretier Theo Maassen de wens uit dingen te vinden waardoor andere dingen weer op hun plek vallen. Zo wil hij graag meer inzicht in het leven van zijn beide opa’s.

Tijdens de zoektocht naar meer informatie over de biologische vader van zijn moeder, met wie zijn oma tijdens haar huwelijk een affaire heeft gehad, ontmoet Theo Maassen onvermoed een tot dan onbekende neef. Deze Dick van Delft is een kleinzoon uit het officiële huwelijk van Theo’s opa, garagehouder Dirk van Delft, en kan Theo tot zijn grote vreugde een foto laten zien waar hun gemeenschappelijke voorouder op staat. Dick heeft een variant op zijn naam gekregen, Theo iets van zijn uiterlijk.

Waanzin

De meeste verhalen zijn echter aan vaderskant te vinden. Zo krijgt Theo bewijs van zijn vermoeden dat er geestesziekte in de familie voorkomt in de vorm van de huwelijksakte van zijn opa Willem Maassen met ‘winkeljuffrouw’ Francisca van den Munckhof. In de marge staat aangetekend dat de vader van de bruid, Theo’s overgrootvader, ‘ter oorzake van krankzinnigheid niet in staat [is] inzake dit huwelijk zijn wil te verklaren’. Uit verder onderzoek in de inrichting waar deze Theodor Hubert Pierre Maassen, magazijnmeester van beroep, in 1930 is opgenomen, blijkt dat hij onder andere leed aan achtervolgings- en grootheidswaanzin.

“Ik ben benieuwd wat mijn opa heeft uitgespookt”

Pas aan het begin van de negentiende eeuw kreeg de medische wereld aandacht voor niet-lichamelijke ziekten. De Eerste Krankzinnigenwet van 1841 maakte onderscheid tussen ongeneeslijke en geneeslijke ‘krankzinnigen’, zoals psychiatrische patiënten toen nog genoemd werden; letterlijk: ziek van zinnen, van geest. Het begrip werd behoorlijk ruim toegepast: zo werden epileptici ook nog jarenlang als krankzinnig beschouwd. Het is lang niet altijd makkelijk, maar zoals Theo’s zoektocht aantoont zeker niet onmogelijk, informatie over psychiatrische patiënten en hun aandoeningen te vinden. Lees hoe en waar je het beste kunt zoeken op onze themapagina ‘Ziekte en gezondheid’.

Dodenspoorlijn

De tweede grote vraag die Theo graag beantwoord wil zien, betreft zijn grootvader Willem ‘Willy’ Maassen. ‘Ik ben benieuwd wat mijn opa heeft uitgespookt in de jaren dat hij kwijt is geweest’, zegt hij. Willem was KNIL-militair en is tijdens de oorlog in Nederlands-Indië, waar het gezin van Theo’s vader toen woonde, door de Japanners gevangengenomen en tewerkgesteld aan de Birma-spoorlijn. Theo krijgt een brief van het Burma Railway Centre in Kanchanaburi, Thailand, met schokkende informatie over de erbarmelijke omstandigheden waaronder de gevangenen aan de zogenoemde dodenspoorlijn moesten werken. Het traject moest 415 kilometer lang worden en werd aangelegd tussen Non Pladuk in Thailand en Thanbuyuzayat in Birma, het huidige Myanmar. Op de website van het centrum vind je meer informatie over het project, dat aan circa 15.000 krijgsgevangenen en 100.000 Aziatische dwangarbeiders het leven heeft gekost. Op de site van het Nationaal Archief kun je de Japanse interneringskaart van Willem Gerardus Hubertus Maassen bekijken – en wellicht die van een eigen voorouder. De NTR heeft een kort filmpje over de Japanse bezetting op haar website staan. Bronbeek, het museum over koloniale geschiedenis van Indië waar Theo tijdens de uitzending een bezoek aan brengt, heeft een video over de dodenspoorlijn op YouTube gezet.

Kwijt

Theo’s grootvader raakte pas ‘kwijt’ na de oorlog, toen hij bevrijd was uit gevangenschap in Bangkok en in Nederlands-Indië bleef om deel te nemen aan de politionele acties. Dit was een verhullende term voor de militaire strijd die Nederland tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd voerde om met geweld het gezag in de oude kolonie te herstellen. Bekijk voor meer achtergrondinformatie over het militaire ingrijpen de website van NPO Focus. Je kunt daar ook een aantal informatieve video’s bekijken.

Heb je zelf voorouders die bij het KNIL hebben gediend, of die een Indische achtergrond hebben? Lees dan onze themapagina ‘Je Indische stamboom'.