Een familie van overlevers

Joke Bruijs had het thuis als kind niet breed. In deze aflevering van Verborgen verleden komt ze erachter dat armoede aan zowel vaders- als moederskant van de familie veelvuldig voorkwam. Maar ook muziek speelde een grote rol. En waarom gaat ze naar het bekendste slagveld ter wereld?

Actrice, zangeres en comédienne Joke Bruijs heeft een spartaanse opvoeding genoten in een echt Rotterdams gezin, waarin iedereen keihard moest werken. Haar vader werkte in de haven, haar moeder in de mode. Zij kwam uit een wat welvarender gezin, en haar ouders vonden dat ze beneden haar stand trouwde. Maar er was volgens Joke sprake van echte liefde, en: muziek!

Klavarscribo

In theater Walhalla aan het Deliplein in Rotterdam vertelt muziekonderwijzer Jacqueline Dekker dat Jokes overgrootvader Anton Visser ook muziek doceerde, en wel volgens het Klavarscribo-systeem, een universeel en laagdrempelig muzieknotatiesysteem. Ze laat een advertentie uit de krant zien waarin Visser het systeem aanprijst. In de online historische-krantendatabase van de Koninklijke Bibliotheek Delpher vind je duizenden van dit soort advertenties – misschien ook wel van jouw voorouders!

In de voormalige bibliotheek aan de Rotterdamse Nieuwmarkt vertelt historicus Ferrie Weeda dat Jokes overgrootvader van vaderskant Anthony Beekhuijsen na de dood van zijn vrouw aan lagerwal is geraakt en in het stadsarmenhuis is gestorven. Daarvóór had hij enige tijd doorgebracht in de bedelaarskolonie Ommerschans. Als je wilt weten of ook jouw voorouders daarnaartoe zijn ‘opgezonden’, zoek dan online in de bronnen van Avereest en Ommerschans. In de 19e eeuw waren landloperij en bedelarij strafbaar en vielen onder de kleine criminaliteit. Op onze themapagina Misdaad en straf lees je hoe je meer informatie over eventuele criminele voorouders kunt vinden.

Huiszittenhuizen

In Amsterdam hoort Joke van Harmen Snel van het Stadsarchief dat er verder in de lijn van haar vader ook veel armoede voorkwam. Haar voormoeder Jansje Rowoudt komt voor in de registers van de zogenoemde ‘Huiszittenhuizen’. Wat dit precies inhoudt, lees je op de website van het Stadsarchief Amsterdam.

“Zoals mijn vader zich gedroeg, zo waren zijn voorouders dus ook”

Joke heeft echter ook een interessante militair onder haar voorouders. Haar voorvader Gerard Stratemaker ging op zijn 16e het leger in. In de abdij van Villers in Waals Brabant, die als gevolg van de Franse revolutie grotendeels is verwoest, vertelt Ben Schoenmaker van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) dat Gerard, nadat het Nederlandse leger was verslagen, over is gegaan naar het leger van Napoleon en mee heeft gevochten in de desastreuze Russische veldtocht. Hij overleefde, deserteerde uit het Franse leger en nam vrijwel direct dienst in het nieuwe Nederlandse leger. En daarom besluit Joke de reis door haar familiegeschiedenis in Waterloo, het beroemdste slagveld van de wereld, waar de Franse keizer uiteindelijk werd verslagen en waar Gerard Stratemaker ook heeft gevochten.

Overlevers

Het NIMH heeft een online database beschikbaar gesteld waarin je op naam kunt zoeken of ook jouw voorouders in het leger van Napoleon hebben gediend. Zie voor meer informatie ook het stappenplan Nederlanders in Franse dienst onder Napoleon van Frank van de Velde.

Gerard Stratemaker was een overlever, net als veel van Jokes voorouders. Ze is geraakt door de vele armoede in haar familiegeschiedenis, maar heeft ook haar vader – die overleed toen zij 18 was – beter leren begrijpen. “Zoals mijn vader zich gedroeg – een echte mannenman – zo waren zijn voorouders dus ook”, concludeert ze.