Drie oorlogen en een bedelaarsgesticht

Als kind was André Kuipers niet zo bezig met zijn verleden en welke geschiedenis er achter een familie schuilgaat. Naarmate hij ouder wordt, heeft hij steeds meer de behoefte zich te verdiepen in de vraag waar hij vandaan komt. In deze aflevering van Verborgen verleden blijkt dat hij zijn drang om ‘op ontdekkingsreis’ te gaan niet van een vreemde heeft …

Ruimtevaarder André Kuipers weet dat zijn opa Johan Hendrik Frederik (Joop) Hennequin tijdens de Tweede Wereldoorlog als dwangarbeider naar Duitsland is gestuurd, en onder de brandwonden van de geallieerde bommen terugkwam. Om meer over hem te weten te komen, heeft hij een afspraak met René Kok van hetNIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies in Amsterdam. René laat André het persoonsbewijs van zijn opa zien, en een foto en tekeningen van de wapenfabriek waar hij heeft gewerkt. Deze geven hem een beter beeld van de oorlogstijd van zijn opa, ondanks het feit dat niet precies meer is te achterhalen wat er zich destijds in Berlijn allemaal heeft afgespeeld.

Hospitaal der rijkswerkinrichtingen

André ontdekt dat een voorouder van moederskant, Gerrit Lut, is overleden in Veenhuizen, waar vroeger de bedelaarsgestichten van de Maatschappij van Weldadigheid stonden. In het Drents Archief laat archivaris Ferry Sieders hem de overlijdensakte van Gerrit Lut zien, waaruit blijkt dat hij is gestorven in het hospitaal der rijkswerkinrichtingen. Hij had af en aan zo’n achttien jaar in Veenhuizen doorgebracht, meerdere malen ‘opgezonden’ na een veroordeling voor bedelarij.

Heb je zelf voorouders die in een van de armenkoloniën verbleven? Kijk dan op de site Alle Drenten of er, net als van Gerrit Lut, een signalementskaart met foto bewaard is gebleven.

Wat niet in de uitzending wordt behandeld, is dat ook een voorvader aan vaderskant, Jan Uijleman, in een bedelaarsgesticht is opgenomen. Hij overleed in de Ommerschans op 27 januari 1846. Op een site over de geschiedenis van Avereest en Ommerschans kun je op naam zoeken in een database met gegevens van bewoners van dit gesticht.

Engelse oorlog

Een andere voorouder van moederskant, Joseph van der Hoek, geboren in Den Haag in 1765, is zijn hele leven militair geweest. In het Nationaal Archief in Den Haag laat archivaris Diederik van Romondt André het militair stamboek zien waarin deze Joseph wordt vermeld. Het blijkt dat hij vanaf zijn veertiende zes jaar als matroos op de Den Briel heeft gediend. Van dit schip is een scheepsjournaal bewaard gebleven, waarin is te lezen wat André’s voorvader moet hebben meegemaakt toen Nederland in 1781 was verwikkeld in de Vierde Engelse Oorlog. Meer over deze oorlog vind je op de site IsGeschiedenis.

Hoewel vier vrienden bevestigen dat Joseph de Russische veldslag heeft meegemaakt, blijkt dit niet helemaal te kloppen

Nadat Joseph van boord was gegaan, heeft hij nog een lange carrière als militair doorgemaakt. Hij zou met vier zoons gediend hebben in het leger van Napoleon in Rusland. Hoewel in de huwelijksakte van zijn zoon Adolph van der Hoek te lezen is dat vier vrienden bevestigen dat zijn vader in het 125e regiment met het Franse leger de Russische veldslag van 1812 heeft meegemaakt, blijkt dit niet helemaal te kloppen. Christiaan van der Spek van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) vertelt André dat Joseph inderdaad in het genoemde regiment zat, maar dat hij in 1810 is overgegaan naar het regiment voor veteranen. Uit zijn overlijdensakte blijkt dat hij in 1812 in Normandië is overleden en dus nooit in Rusland is geweest. Zijn vier zoons zijn wel allemaal met Napoleon op veldtocht gegaan.

André gaat met Christiaan naar Wit-Rusland om de plaatsen te bezoeken waar de vier broers, onder wie ook Adolph, gestreden hebben. Zo bekijkt hij in Studyanka de plek waar zijn voorvader waarschijnlijk als een van de laatste soldaten van Napoleon de rivier Berezina is overgestoken. Adolph keert met één broer in het vaderland terug. Zijn twee andere broers zijn gesneuveld in Rusland, zoals duizenden andere militairen.

Wil je weten of jouw voorouders ook voor Napoleon hebben gevochten? Het NIMH heeft een online database beschikbaar gesteld met gegevens van Nederlandse militairen die dienst hebben gedaan in het leger van Napoleon. Deze database is gebaseerd op informatie die berust bij de Service Historique de la Défense in Vincennes (Frankrijk).

Naar aanleiding van de uitzending heeft NPO Focus een artikel gepubliceerd waarin onder andere de rampzalige veldtocht van 1812 aan de orde komt.