De Tweede Wereldoorlog heeft in menig familie sporen achtergelaten. Het CBG beschikt over bronnen uit de periode 1940-1945 die interessant zijn voor zowel genealogisch als wetenschappelijk onderzoek.

Een aantal bronnen uit de Tweede Wereldoorlog is in verband met de privacywetgeving slechts beperkt openbaar. Een tweetal belangrijke bronnen, namelijk de Duitse akten en de Rode Kruiskaarten, zijn wel volledig beschikbaar en ook gedigitaliseerd. Om ze in te zien moet je wel een digitale Vriendschap of Dagtoegang hebben.

Digitaal beschikbaar

Duitse akten

De verzameling Duitse akten bestaat uit afschriften van akten van geboorte, huwelijk en overlijden van Nederlanders die tijdens de oorlogsjaren al dan niet gedwongen in Duitsland verbleven en niet in concentratiekampen waren ondergebracht. Enkele uitzonderingen komen uit Oost-Europese concentratiekampen of Nederlandse kampen. De afschriften zijn kort na de oorlog in opdracht van de geallieerden opgesteld door Duitse gemeenteambtenaren. 

In de akten kunnen gegevens staan over ouders van de betreffende persoon. Soms zijn ook gegevens over beroep, religie en doodsoorzaak genoteerd. De Duitse akten geven bovendien inzicht in de omstandigheden waaronder Nederlanders tijdens de oorlog in Duitsland verbleven: collaboratie, gezinsvorming, verzet, tewerkstelling of internering.

Hoe groot is de collectie?

De collectie bestaat uit ruim 50.000 akten. Het grootste deel zijn geboorteakten (26.136), gevolgd door overlijdensakten (17.465) en huwelijksakten (7.223).

De grootste kans iemand te vinden is in de regio Noordrijn-Westfalen en dan met name in de omgeving van Duisburg en Düsseldorf. Maar aangezien in de collectie heel Duitsland is vertegenwoordigd, loont het ook om te zoeken als iemand elders in het land verbleef.

De meeste geboorteakten kwamen uit Duisburg en Goch (beiden zo’n 800 akten), gevolgd door Kleve, Düsseldorf en Emmerich. Huwelijken werden voornamelijk gesloten in Duisburg (361 akten), Düsseldorf, Mülheim an der Ruhr en Aachen en Essen.

De overlijdensakten tonen een ander beeld. Hier gaat het niet om de nabije grensstreek. Hamburg stond bovenaan (1.960 akten), samen met Berlijn (1.196 akten). Dan volgen Duisburg, Arolsen, Weimar en het Nederlandse Vught.

De vroegste geboorteakte, of beter: doopakte, komt uit 1835. De laatste uit 1949. Huwelijksakten zijn er tussen 1871 en 1947 en overlijdensakten tussen 1900 en 1951. Maar de overgrote meerderheid van de akten stamt uit de oorlogsjaren.

Zoeken in de collectie Duitse akten

De akten zijn op naam te doorzoeken en te bekijken via www.wiewaswie.nl. Ze zijn te vinden onder 'documenttype' Tweede Wereldoorlog en 'organisatie' CBG|Centrum voor familiegeschiedenis.

Rode Kruiskaarten

De verzameling Rode Kruiskaarten komt voort uit het kaartsysteem dat het Rode Kruis gebruikte om informatie over vermiste personen bij te houden. Na de Tweede Wereldoorlog werd zo'n half miljoen Nederlanders vermist. Op verzoek van de Nederlandse regering ging het Nederlandse Rode Kruis naar deze vermisten op zoek om de familie te kunnen informeren over hun lot. Informatie werd bijvoorbeeld verkregen van teruggekeerde krijgs- en concentratiekampgevangenen of tewerkgestelden uit Duitsland. Hen werd gevraagd naar informatie over vermiste lotgenoten. 

Alle kaarten waarop een overlijden en/of een plaats van begraven staat vermeld, zijn in de jaren zestig overgedragen aan het CBG. Op de kaart is te lezen waar de betreffende persoon is overleden en of er al dan niet een graf is. Met de datum en plaats van overlijden zijn de Rode Kruiskaarten een belangrijke bron voor genealogisch onderzoek. Soms staan er bijzonderheden op van de omstandigheden waaronder de persoon is overleden of begraven. Naam en adres van degene die de informatie heeft verstrekt – de informant – staan ook op de kaart.

De bijna 11.000 Rode Kruiskaarten zijn in 2008 gedigitaliseerd in het kader van het subsidieprogramma 'Erfgoed van de Oorlog'. De verzameling is via CBG Verzamelingen op naam te doorzoeken. Om de kaart als scan te zien is een Vriendschap of dagtoegang nodig.

Beperkt openbare oorlogsbronnen

Collectie Calmeyer

In 1941 werd door de Duitse bezetter de aanmeldingsplicht en registratie uitgevaardigd ‘voor mensen van geheel of gedeeltelijk joodschen bloede'. Als hoofd van de Entscheidungsstelle für die Meldepflicht aus VO 6/41 coördineerde Hans Calmeyer (1903-1972) deze verplichte registratie en deed uitspraak over twijfelgevallen.

De collectie Calmeyer bestaat uit persoonsdossiers van mensen die vonden dat ze ten onrechte als Jood waren gekwalificeerd. Overeenkomstig Hitlers rassenwetten bepaalde de afkomst van de grootouders of iemand al dan niet Jood was. Calmeyers onderzoek bestond daarom voornamelijk uit genealogisch onderzoek.

De dossiers bevatten allerhande bewijsstukken die de niet-Joodse afkomst moesten aantonen, zoals genealogieën, (al dan niet vervalste) documenten, ontlastende verklaringen van derden, foto’s en soms zelfs röntgenfoto’s. Met deze stukken is de collectie Calmeyer natuurlijk van grote waarde voor het familiehistorisch onderzoek. Let er wel op dat veel van de documenten over de afstamming vervalst zijn, en daarom niet betrouwbaar zijn voor de stamboom. 

De collectie bevat zo'n 5.700 namen. De dossiers zijn in verband met de privacy beperkt toegankelijk. Op afspraak kunnen betrokkenen en hun nazaten (en onder bepaalde voorwaarden ook wetenschappers) toegang krijgen. Neem daarvoor contact met ons op.