Een van de leden van de Deutscher Arbeitsgemeinschaft Genealogischer Verbände (DAGV) organiseert jaarlijks de Deutscher Genealogentag. Dit jaar nam de Arbeitskreis Familienforschung Osnabrück dit op zich. Thema was de migratiegeschiedenis van de regio: ‘Van Ossenbrügge in de wiete Welt’. Het evenement trok zo’n 1.000 bezoekers. Rob van Drie was voor het CBG bij de Genealogentag van 5 tot en met 7 oktober 2018 en doet kort verslag.

Hollandgängerei

Die ‘wijde wereld’ was van de zeventiende tot in de tweede helft van de negentiende eeuw de Nederlandse Republiek. Jaarlijks trok in het voorjaar een grote stoet ‘hannekemaaiers’ en ‘kiepkerels’ via Lingen naar ‘Holland’. Het waren bijna uitsluitend mannen, die als seizoenarbeider voor twee tot vier maanden vooral in de landbouw en turfwinning werkten, in West- en Noord-Nederland. Het gebied rond Osnabrück telde rond 1800 naar schatting 200.000 inwoners, waarvan er jaarlijks zo’n 30.000 naar Nederland gingen. Dat waren mannen met een gezin en ongetrouwde mannen. Sommigen van die vrijgezellen vonden in de Republiek een partner en bleven daar. We vinden ze nu in Nederlandse kwartierstaten terug.

De Hollandgängerei kwam op verschillende plaatsen in het programma terug, in lezingen en in de stands van verenigingen. Dr. Thomas Brakmann van het Niedersächsisches Landesarchiv in Osnabrück hield een interessante lezing waarin hij liet zien dat in verschillende overheidsarchieven sporen van deze seizoenmigratie terug te vinden zijn. De overheid hield en oogje in het zeil bij de seizoenarbeid. Soms was er toestemming nodig om weg te mogen gaan. Na terugkomst moest een Hollandgänger belasting betalen over zijn buitenlandse verdiensten. De overheid volgde ook de omvang van de migratie en liet plaatselijke beambten periodiek noteren hoeveel mannen richting Holland trokken. Zo leerde ik uit de lezing dat uit het dorp Freren, de herkomstplaats van een van mijn voorouders, in het midden van de achttiende eeuw jaarlijks een kleine 100 man naar de Republiek ging. Dr. Brakmann zal in Gen.magazine een artikel schrijven over archiefbronnen voor Hollandgängerei.

Heuerlingwesen

De meeste Hollandgänger hoorden tot de armere plattelandsbevolking. Zij hadden geen land of slechts een klein lapje grond om te bewerken. Veel van hen waren ‘Heuerlinge’, een typisch verschijnsel voor deze regio, waarover specialist Bernd Robben sprak. Hij schreef een boek over het ‘Heuerlingwesen’. De Heuerlinge pachtten een Heuerhaus, een woning met een stukje grond van een boer en verplichtten zich daarbij met hun gezin (zonder betaling) te werken voor hun pachtheer. Dat Heuerhaus was een éénkamerwoning waar bewoners en vee in één ruimte verbleven. Heuerlinge waren vooral de jongere zoons en de dochters van de eigenaar van een boerderij en hun afstammelingen. De oudste zoon erfde namelijk de boerderij. Meer informatie over Heuerlinge (en ook Hollandgängerei) is te vinden op de website van Robben.

International German Genealogy Partnership

De afgelopen jaren besteedt het bestuur van de DAGV veel aandacht aan het aanhalen van banden met genealogische onderzoekers in gebieden buiten Europa waar Duitsers in de negentiende en twintigste eeuw naar toe emigreerden. Toen was de Hollandgängerei voorbij. Wie werk zocht vond dat dichterbij in industrie en mijnbouw, of emigreerde overzee.

In 2015 kwam internationale samenwerking van de grond die inmiddels geleid heeft tot wat de ‘International German Genealogy Partnership’ heet. De IGGP organiseert in 2019 in Sacramento (Californië) een German Genealogy Conference. Op de Deutscher Genealogentag waren lezingen van aan de IGGP verbonden sprekers, Amerikanen en een Braziliaan met Duitse wortels.

Kirchenportal Archion

Het platform voor Duitse kerkeboeken Archion was met een stand vertegenwoordigd en verzorgde twee lezingen. Nagenoeg alle Evangelische Landeskirchen (luthers) zijn ondertussen aangesloten bij Archion. Van de naar schatting 80.000 lutherse kerkeboeken zijn er inmiddels ruim 8.000 online gezet. Daarnaast staan sinds dit jaar de doopsgezinde kerkeboeken online bij Archion. Het platform heeft nu 30.000 geregistreerde gebruikers, waarvan 2.000 regelmatig de betaalde dienst afnemen. Een maandpas kost 19,90 euro. Wie het platform wil uitproberen kan dat gratis met de proefplaats (‘Musterort’) Hildrizhausen.

DNA Genealogie

In Duitsland begint DNA genealogie heel langzaamaan een plek te veroveren in het genealogische veld, al is er nog steeds een zekere terughoudendheid. Er waren twee goede lezingen over het onderwerp, die de bodem misschien wat rijper gemaakt hebben. Maar op de genealogiemarkt was alleen MyHeritage met DNA-kits vertegenwoordigd. Bij de verenigingen was niets van DNA activiteit te merken en Ancestry, de grootste speler op de commerciële DNA markt, was alleen met genealogische informatie vertegenwoordigd. Ancestry is nog niet actief met DNA op de Duitse markt. Wie in Duitsland een Ancestry kit wil kopen doet dat bijvoorbeeld via Amazon. Opvallende afwezige was LivingDNA. Dat is juist actief op de Duitse markt in het kader van het Duitslandproject, waarbij het probeert het ‘DNA profiel’ van 24 Duitse regio’s vast te stellen. Daarvoor werkt het samen met CompGen (Verein für Computergenealogie) en Tobias Kemper (oprichter en moderator van de Facebook groep ‘DNA-Genealogie auf Deutsch’).

Stammtisch Unna

De DAGV heeft als koepel 69 organisaties als lid, die samen circa 22.000 leden vertegenwoordigen. Daaronder zijn grote, zoals CompGen (ruim 3.600 leden), maar ook veel kleinere, zoals Familienforschung Tecklenburger Land (80 leden). De website van Compgen biedt een goede wegwijzer naar deze verenigingen.

Een opvallend DAGV lid, ook aanwezig bij de Genealogentag, is Ahnenforscher Stammtisch Unna. Opvallend door zijn organisatievorm (of juist het ontbreken daarvan) en activiteiten. Het wil geen vereniging zijn, heeft geen leden en is gratis. Stammtisch Unna bestaat uit een paar enthousiaste mensen die maandelijks op een vaste plek (bij Dortmund) een activiteit organiseren. Die bijeenkomst wordt live via de Facebookpagina gestreamed. Er komen regelmatig sprekers over onderwerpen die voor veel genealogen binnen – en buiten – Duitsland interessant zijn. Op donderdag 8 november is dat bijvoorbeeld Harald Müller-Baur, de directeur van Kirchenbuchportal Archion. Eerdere streams zijn noch op de Facebookpagina van Stammtisch Unna te bekijken.

In 2019 is de Deutscher Genealogentag van 13 – 15 september in Gotha. Organiserende vereniging is dan de Arbeitsgemeinschaft Genealogie Thüringen. De voorbereiding zijn te volgen op de Facebookpagina Genealogentag.