Nu de tijd van herdenken in mei eraan komt staan we stil bij de levens van de ruim honderdduizend Nederlandse Joden die zijn omgekomen in de Tweede Wereldoorlog. Wie waren deze mensen, welke familiegeschiedenis is er nog te ontdekken en hoe kun je zelf meer te weten komen over de Joodse namen in jouw familie? Het CBG helpt je op weg.

Stilstaan bij de omvang van het aantal Joodse slachtoffers dat de Tweede Wereldoorlog heeft geëist kan sinds september 2021 letterlijk bij het Holocaust Namenmonument aan de Weesperstraat in Amsterdam. Meer dan honderdduizend namen zijn gegraveerd in evenzoveel bakstenen in 500 meter lange muren in de vorm van de Hebreeuwse letters לזכר (‘in memoriam’). Hoewel er meer gedenkplaatsen bestaan, is dit het eerste en enige monument waar alle Nederlandse slachtoffers van de Holocaust met hun voor- en achternaam, geboortedatum en leeftijd bij overlijden op vermeld staan. Dat maakt de omvang, leeftijdsgroepen en gezinssamenstellingen des te duidelijker.

Oorsprong van Joodse namen

Laten we vooropstellen dat een Joodse afkomst niet alleen door een achternaam is vast te stellen. We kennen maar drie achternamen die in het algemeen Joods zijn, namelijk Levy, Cohen en Israël. Veel Joodse namen hebben een Duitse oorsprong door de Oostenrijks-Hongaarse wet uit 1787, die Joden verplichtte een permanente achternaam van het gezin te registreren. Datzelfde gebeurde in Nederland in 1811, het jaar waarin de burgerlijke stand werd ingevoerd en iedereen officieel zijn achternaam moest laten vastleggen. Dat zorgde voor familienamen die een afspiegeling zijn van iemands leven, zoals:

• Beroepen: Groenteman, Flesschedrager en Dagloonder
• Dagen: Maandag en Freitag
• Adel: Heertje en Vorst
• Medisch: Voet, Spier en Agsteribbe
• Natuur: Rozenboom, Komkommer en Mandelbaum
• Juwelier: Goudsmit, Silberman, Edelstein
• Slager: Vleeschdrager, De Haan, Haas
• Plaatsnamen: Moscou, Dresden en Wertheim
• Portugees: Cardozo, Rodrigues Pereira en Pinto

Het is een verzameling van aptoniemen, eponiemen en geografische namen. Je kunt ze terugvinden op het Holocaust Namenmonument. Wil je vooraf zoeken tussen de namen? Kijk dan in de database, waar je ook een naam kunt adopteren. Je vindt de namen natuurlijk ook in onze Familienamenbank.

De mensen achter de namen

Om te starten met de zoektocht naar Joodse voorouders is het online Joods Monument een goed startpunt. Hier kun je op naam zoeken naar de in Nederland woonachtige Joden die de Holocaust niet overleefden. Voor elke naam is een aparte pagina beschikbaar met de informatie als sterfdata, adressen, verwanten en soms zelfs foto's.

Een andere goede plek om te zoeken op namen en meer te leren over de levens die slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog leidden is Netwerk Oorlogsbronnen. Je vindt er persoonsgegevens maar ook bronnen, artikelen en tijdlijnen die je naast elkaar kunt leggen om de geschiedenis van jouw (al dan niet Joodse) voorouders vorm te geven. En kijk ook eens in onze verzameling Rode Kruiskaarten en Duitse overlijdensakten.