Patchworkfamilie, samengesteld gezin, adoptieouders, donorkinderen, eenouder- en meeroudergezin; allemaal hippe varianten op het oude vertrouwde gezin als hoeksteen van de samenleving. Maar is dat gezin wel zo’n oeroud fenomeen? In de komende Gen. staat de alternatieve familie centraal. En tijdens het Famillement op 15 juni gaat het over nieuwe familie.

Pas vanaf de 19de eeuw was het ‘kerngezin’, met een vader, moeder en beperkt aantal kinderen, de maatstaf. Voor die tijd bestonden Nederlandse huishouden uit ouders, kinderen, grootouders, tantes en ooms, nichten en neven. In de Romeinse tijd was verwantschap niet eens het criterium om deel uit te maken van de familia, zo blijkt uit het verhaal van Vera van de Ven en Timo Epping. De familia was een mini-gemeenschap aangevoerd door de pater familias, die niet alleen zijn kinderen en partner tot zijn gezin rekende, maar ook de aangetrouwde familie en tot slaaf gemaakten in zijn huishouding.

In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw deden hippiecommunes een poging het motto It takes a village to raise a child nieuw leven in te blazen. Dat dit niet altijd even goed uitpakte voor de kinderen, lees je in het interview met Daniel Boissevain. Misschien een reden dat het kerngezin nog fier overeind staat. Toch beginnen de ‘reactionaire’ scheurtjes in de hoeksteen zichtbaarder te worden. Niet dat we en masse teruggrijpen op de Romeinse familia, maar de alternatieve gezinssamenstelling knaagt aan de stoelpoten van het Brinta-gezin (moeder, vader, zoon, dochter).

Donorkinderen met twee moeders, geadopteerde kinderen met twee vaders, een ouder met biologische nazaten en pleegkinderen worden steeds gangbaarder. Journalist en podcastmaker Nicole Terborg vertelt wat het voor haar betekende dat zijn opgroeide als ‘kweekje’. Niet haar biologische ouders, maar haar tante voedde haar op. Een fenomeen dat lange tijd onderbelicht was, hoewel het in veel culturen voorkomt.

Afplakken

Wat betekent de alternatieve familie voor de genealoog? Maken niet-alledaagse gezinsconstructies familieonderzoek gecompliceerd? Volgens CBG-onderzoeker en Gen.-redacteur Jacqueline Verkleij staat of valt de complexiteit van zulk onderzoek met de beschikbaarheid van documentatie en de periode waarin persoonsgegevens vastgelegd zijn. ‘Toen het CBG de persoonskaarten in beheer kreeg, schreef het ministerie van Binnenlandse Zaken bijvoorbeeld voor dat het vak waarin eventueel de vermelding ‘geadopteerd’ staat moet worden afgeplakt. Je kunt er dus nooit 100 procent zeker van zijn dat de houder van de kaart ook de biologische vader van de kinderen is. Zo niet, kan het zomaar zijn dat je de verkeerde familietak gaat onderzoeken.’

Alternatieve gezinssamenstellingen leiden tot meer boeiende discussies onder genealogen. ‘Een collega vroeg mij laatst of de ouders van adoptieouders de voorouders van adoptiekinderen zijn. Een interessante vraag. Biologisch natuurlijk niet, maar emotioneel en juridisch zullen zij voor geadopteerde kinderen wel degelijk de voorouders zijn. Daar kun je nog een hele boom over opzetten.’

Poezenmand

Lees ook in deze Gen. hoe KNIL-vrouw Tiny Kleiterp zich als vrouw staande hield in een tijd waarin naar de mess van vrouwelijke militairen werd verwezen als ‘poezenmand’. Conservator en redacteur Sarah Bosmans tekende haar avonturen en dat van haar familie op. Onderzoeker en redacteur Jacqueline Verkleij zwengelde een discussie aan over de toekomst van de persoonskaart: onderzoekers zijn gebaat bij zoveel mogelijk openbare informatie. Wat betekent dit voor de privacy? En DNA-paus Maarten Larmuseau waarschuwt in een interview dat je niet voor de gein een DNA-test moet doen. Verder: hoe het SS-huwelijk van Ger Elbertsen de familieverhoudingen op scherp stelde, het dubbelleven van Josua Cohen Rodigues en nog veel meer boeiende, mooie en inspirerende verhalen.