Over de berg heen

Actrice en scenarioschrijfster Rifka Lodeizen is onder (veel) meer bekend van haar vertolking van Astrid Holleeder in de serie Judas, een rol waarvoor ze vorig jaar een Gouden Kalf kreeg. Ze is vooral benieuwd naar de familie van haar vader, beeldend kunstenaar Frank Lodeizen.

In deze aflevering van Verborgen verleden onderzoekt Rifka de Joodse kant van haar vaders familie, via grootmoeder Deborah. Daar zit onmiddellijk de Tweede Wereldoorlog aan vast. Zelf noemt ze het een enorme berg waar je niet overheen kunt, waardoor je niet weet wat erachter ligt. Een bezoek aan Westerbork, waarvandaan Deborah samen met haar tweede man Ernest Lorjé en hun zevenjarig dochtertje Rifka in mei 1943 naar Sobibor werd vervoerd, grijpt haar dan ook vreselijk aan. Rifka’s vader, toen een jongen van elf, wist in Amsterdam te ontsnappen toen hij en zijn zusje en stiefvader op de trein naar Westerbork werden gezet. Moeder Deborah was erheen gegaan en had een enorme stampij gemaakt, waarop stiefvader Ernest hem in de commotie toefluisterde ervandoor te gaan. Dat het een vooropgezet plan was, blijkt uit het afscheidsbriefje dat Deborah aan haar zus schreef: ‘We hebben geruild. Ik erbij en Frank vrij.’

Informatie over alle vermoorde Joden is te vinden op het Joods Monument. Ook verhalen en herinneringen worden daarop verzameld.  

Socialisme en diamanten

Rifka’s grootouders Guus Lodeizen en Deborah del Valle waren actief in de socialistische beweging van de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. Rifka’s vader Frank is zelfs vernoemd naar Frank van der Goes, de belangrijkste marxistische ideoloog van dat moment. De ouders van Deborah, Joseph del Valle en Sara Rodrigues de Miranda, waren diamantbewerkers. De latere socialistische wethouder Salomon (Monne) Rodrigues de Miranda was een broer van Sara. Voor biografische informatie over voormannen en -vrouwen uit de arbeidersbeweging kun je goed terecht bij het Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging. Om meer over individuele diamantbewerkers te weten te komen kun je te rade gaan bij het digitale archief van de ANDB, de diamantbewerkersbond.

In 2016 besteedde Andere Tijden aandacht aan de geschiedenis van de diamantbewerkingsindustrie in Amsterdam en de situatie tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Beth Haim

Rifka gaat naar Beth Haim in Ouderkerk aan de Amstel, de begraafplaats voor Portugese of Sefardische Joden. Veel van haar voorouders liggen daar. Voor eigen genealogisch onderzoek naar Sefardische Joden en meer informatie over de geschiedenis van de begraafplaats kun je vinden op hun website.

"Ik denk dat dit me wel een beetje gaat veranderen"

Patriotten en Sevilla

In de uitzending maakten we ook kennis met Rifka’s patriottische voorvader Isaac Aletrino die aan de basis stond van de verkrijging van gelijke burgerrechten voor Joden in 1796. En we kwamen meer te weten over de Jodenvervolgingen in Sevilla in de zeventiende eeuw, die leidden tot de vlucht naar Amsterdam van een van haar voorouders.

‘Ik denk dat dit me wel een beetje gaat veranderen,’ zegt Rifka aan het einde van deze aflevering, als ze op verschillende manieren achter die enorme berg van de Jodenvervolging heeft gekeken. Veel voorouders toonden een enorme veerkracht: ‘Als het tegenzit ga je het gewoon ergens anders proberen.’

Lodeizen uit Duitsland

In de uitzending werd er niet verder op ingegaan, maar de eerste Lodeizen die naar Nederland kwam was Fredrik Lodoijsen. Hij werd op 23 juli 1791 ingeschreven in het burgerboek van Dokkum, als slager, en was afkomstig uit Herpen in het vorstendom Waldeck. Via de site van het Friese archief Tresoar, Alle Friezen, kan in de Friese burgerboeken worden gezocht.