Jokkerij en luchtkastelen

Jenny Arean komt uit een rommelige familie, vindt ze zelf. Ze hoopt achter de waarheid rond de semi-romantische verhalen en jokkerij te komen. Deze aflevering van Verborgen verleden draait daarom in grote lijnen om feit en fictie.

Zangeres, cabaretière en actrice Jenny Arean is het meest nieuwsgierig naar de Belgische kant van haar familie, omdat ze daar het minst van weet. Al eeuwenlang migreren mensen tussen het huidige België en Nederland. De redenen zijn heel divers, bijvoorbeeld werk, liefde, vervolging of krijgsgeweld. Een bekend voorbeeld van dat laatste zijn de Belgische vluchtelingen, die tijdens de Eerste Wereldoorlog werden opgevangen in Nederland.

Onderdak in een loods

Toen op 4 augustus 1914 het Duitse leger België binnenviel, kwam een grote vluchtelingenstroom op gang; onder andere naar Nederland, waar in totaal ongeveer een miljoen Belgen werden opgevangen. Een enorm aantal, zeker wanneer je beseft dat Nederland op dat moment zes miljoen inwoners telde.

Onder deze Belgische vluchtelingen bevond zich ook het uit Antwerpen afkomstige gezin waarvan Jenny’s oma Joanna Anna Edmunda Verhas deel uitmaakte. Zij vond in 1914 met haar familie onderdak in een loods in Amsterdam, en werd daar geregistreerd in een speciaal verblijfsregister. De opvang beperkte zich niet tot de hoofdstad. Je kunt Belgische vluchtelingen ook terugvinden in de bevolkingsregistratie van andere Nederlandse gemeenten. Op de website Familiegeschiedenis.be, die wordt beheerd door Histories, vind je in het dossier ‘Vluchtelingen in WOI’ meer informatie over Belgische vluchtelingen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Daarbij is vooral hoofdstuk 3 ‘Vluchtelingen in Nederland’ van belang, waar onder het kopje ‘Meer weten?’ wordt verwezen naar nuttige websites en literatuur.

Variétéartiesten

Joanna Anna Edmunda Verhas verbleef niet lang in Amsterdam. Nog in 1914 is zij met haar ouders, broer en zussen teruggekeerd naar Antwerpen. Twee jaar later duikt zij opnieuw in Nederland op. Ditmaal alleen en niet als vluchteling, maar om te werken: eerst als dienstbode en later als artieste (onder de naam Henny Verra). Oma Verhas kwam op die manier in contact met variétéartiest Willem van der Noordt, met wie zij in 1921 trouwde. Als echtpaar traden zij jarenlang samen op in Nederland en België.

Zitten er ook variétéartiesten in jouw familie, dan kun je ze misschien terugvinden in het Historisch Variété Archief. Deze verzameling archief- en documentatiemateriaal, aangelegd door de goochelaar Ritsko van Vliet, wordt beheerd door het Allard Pierson-museum. Het materiaal heeft vooral betrekking op de periode 1880-1950. Omdat veel variétéartiesten ook in circussen optraden, bevat de verzameling tevens informatie over circusartiesten. Voor onderzoek naar de laatstgenoemde groep is de circuscollectie van belang, die eveneens bij het Allard Pierson berust.

Andere handige bronnen zijn de online Theaterencyclopedie, en het digitale krantenarchief van de Koninklijke Bibliotheek, dat via de website Delpher raadpleegbaar is (met advertenties voor optredens).

“Dat is toch heel aangrijpend. Het worden echte mensen”

Deftig

Oma Verhas werd in 1898 geboren als dochter van de op dat moment ongehuwde Anna Cornelia Brückmann. Toen Anna Cornelia in 1901 trouwde met Josephus Antonius Maria Verhas, erkenden beide echtelieden Joanna Anna Edmunda als hun wettige kind. Haar eigenlijke vader zou echter een zekere meneer Renoir zijn geweest, die zo deftig was dat hij niet met Anna Cornelia Brückmann kon trouwen. Dat verhaal deed althans de ronde in de familie. Tijdens de uitzending werd duidelijk dat dit vermoedelijk niet klopt. Als mogelijke vader kwam de huisschilder Johannes Edmundus van Geenen in beeld. Jenny was hierover niet verbaasd of teleurgesteld. Oma Verhas had namelijk de neiging om dingen mooier voor te stellen wanneer zij over de familie vertelde. “Ze gaf glans aan dat wat eigenlijk helemaal niet zoveel glans had. Dat is waarschijnlijk troostrijk geweest”, aldus Jenny.

De bezem erdoor

Veel van wat zij tijdens de uitzending te horen kreeg over haar familie, wist Jenny al. Ook dat vond ze niet erg: “Je ziet het zo achter mekaar allemaal, ja dat is toch echt heel aangrijpend. Het worden echte mensen.” Belangrijker was het dat haar wens is uitgekomen om de semi-romantische verhalen en jokkerij uit haar familie op te lossen. Jenny is blij dat ze nu de waarheid weet.

Om waarheid van fictie te onderscheiden, is het belangrijk regelmatig met de bezem door je stamboom te gaan. In dat opzicht is het toepasselijk dat de stamvader van de familie Van der Noordt ‘Bessembinder’ werd genoemd. Deze beroepsnaam verwijst naar iemand die bezems vervaardigde. De betreffende publicatie (Stamboom van de familie Van der Noordt) kun je ter inzage opvragen via CBG Bibliotheek.