Joodse roots en Schots koninklijk bloed

In deze aflevering van Verborgen verleden zorgt Dieuwertje Blok voor een culinair tintje: niet alleen stamt ze uit een oud slagersgeslacht, ook jenever speelde een rol in haar familiegeschiedenis. En een 18e-eeuwse voormoeder heeft zelfs een heus kookboek geschreven.

Presentatrice Dieuwertje Blok wil graag meer te weten komen over de Joodse familie van haar moeder Hennie Gazan. Ook is ze benieuwd naar de vrouwen aan haar vaders kant van de familie, de voormoeders van haar oma Joanna Francina Benjamina van der Schalk.

Kleinkunst

Dieuwertjes opa, Salomon Gazan, was getrouwd met Saartje Canes, een kousenbreister uit een arme Joodse familie. Ze is echter bekend geworden onder haar artiestennaam Stella Fontaine. Op de site van NPO Focus kun je een paar video’s zien van optredens van deze kleinkunstenares. In Middelharnis krijgt Dieuwertje van streekarchivaris Jan Both, die onderzoek doet naar de Joodse gemeenschap op Goeree-Overflakkee, te horen dat de mannelijke leden van de familie Gazan van oudsher slagers waren. Voorvader Aron Izaak Gazan, afkomstig uit Maassluis, was een slagerij begonnen in Middelharnis.

In het Stadsarchief Vlaardingen laat archivaris Harm Jan Luth Dieuwertje het bevolkingsregister van Maassluis zien, met daarin de namen van Aron en zijn vader Isaac Marcus. ‘Marcus’ is een patroniem, een naam afgeleid van de voornaam van de vader. Pas bij de invoering van de burgerlijke stand in 1811 werd iedereen in Nederland verplicht een achternaam aan te nemen. Hiervan werden registers bijgehouden, zogenoemde registers van naamsaanneming, waarin onder andere is vastgelegd dat Isaac Marcus de naam ‘Gazan’ aanneemt – letterlijk: ‘voorzanger’, het beroep dat hij uitoefende.

Sinds 1 januari 1850 kent Nederland een doorlopend bijgehouden bevolkingsregistratie. Maassluis was al eerder begonnen met het registreren van namen, geboortedata en  plaatsen, beroepen en kerklidmaatschappen. Daardoor is te achterhalen dat Marcus Levy, Isaacs vader, een asjkenazische jood was, afkomstig uit Polen.

Meer over het jodendom lees je in het artikel van NPO Focus.

Familiefortuin

Archivaris Laurens Priester van het Gemeentearchief Schiedam vertelt Dieuwertje over de familie van haar oma van vaderskant, Van der Schalk. Toen de inkomsten uit de visserij in de achttiende eeuw in Schiedam terugliepen, werden bewoners aangemoedigd branderijen in de stad te vestigen. Stamvader Jacob Janszoon was geneesheer en bezat daarnaast enkele distilleerderijen, waarmee hij het familiefortuin vergaarde. Hoe rijk de familie was blijkt uit de boedelverdeling bij een testament: er was bijna drie miljoen gulden te verdelen, wat tegenwoordig gelijkstaat aan zo’n 35 miljoen euro.

Door zestien matches kon de lijn worden doorgetrokken naar Sir John Stewart of Sticks

Verder terug in de tijd komen we uit bij voormoeder Francina Benjamina Nijssen, geboren in 1769 en overleden in Schiedam in 1814. Zij heeft een heus kookboek op haar naam staan, met zeer uitvoerige en tot in detail beschreven recepten: ‘Kookboek of onderrigting om een burgerpot te kunnen klaar maaken volgens het A.B.C.’  Het kookboek is uitgegeven in 1802 en start bij de ‘a’ van andijvie. Culinair historicus Marleen Willebrands heeft er een blog over geschreven.

James I

Een van de voorvaderen Van der Schalk was getrouwd met Maria Schoutendam, de kleindochter van de Schotse militair John Stewart. In Ballechin, de plaats waar hij vandaan kwam, wordt onthuld dat de DNA-test die Dieuwertje eerder had laten doen zestien matches heeft opgeleverd, waardoor de lijn van de Stewarts kon worden doorgetrokken naar Sir John Stewart of Sticks. Hij was de kleinzoon van koning James I, wat inhoudt dat Dieuwertje Schots koninklijk bloed door haar aderen heeft stromen. Wil je meer weten over het gebruik van genealogische DNA-tests? Lees dan onze themapagina.

Nederland’s patriciaat

Dieuwertje heeft echter nog meer voorname voorouders, die niet in de uitzending behandeld worden. Zo was de stamvader van haar overgrootmoeder Helena Antonia Cornelia Pigeaud, Thomas, geboren rond 1667 in Argenton-sur-Creuse, chirurgijn van beroep en vanaf 1689 poorter van Amsterdam. De voorouders van Dieuwertjes betovergrootmoeder Johanna Francina Benjamina Burgerhoudt behoren tot de familie Baert, waarvan de genealogie evenals die van de Pigeauds is opgenomen in Nederland’s patriciaat.

Betovergrootmoeder Dieuwertje Ruijter ten slotte stamt uit een familie van schoolmeesters, waarover een publicatie is verschenen in Gens Nostra nr. 59, aan te vragen via CBG Bibliotheek. De oudst genoemde was Michiel Arisz Ruyter, vanaf 1677 schoolmeester in de Wieringerwaard en de Beemster.