Op zoek naar geëmigreerde familieleden

Vele ondernemende landgenoten vertrokken in de afgelopen eeuwen uit Nederland om elders een nieuw bestaan op te bouwen. De Verenigde Staten, Canada, Australië, Nieuw-Zeeland en Zuid-Afrika waren populaire bestemmingen. Van degenen die in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw emigreerden is er bij de achterblijvende familie vaak nog wel informatie beschikbaar, zoals namen, foto’s of briefwisselingen. Maar hoe kom je meer te weten over een avontuurlijke voorouder die eerder de oversteek waagde?

Op deze themapagina lees je hoe je een geëmigreerde voorouder kunt onderzoeken.

Is mijn voorouder geëmigreerd? 

Je hebt je genealogische onderzoek al aardig compleet, maar één zoon uit een gezin is kwijt. Met uitzondering van zijn geboorteakte vond je niets over hem. Geen huwelijksakte, geen overlijdensakte, kortom: van de aardbodem verdwenen! Dan rijst het vermoeden dat hij geëmigreerd is.

Helaas bestaat er geen bestand met daarin alle Nederlanders die ooit zijn geëmigreerd. Om na te gaan of iemand daadwerkelijk is geëmigreerd, zul je meerdere Nederlandse bronnen moeten doorzoeken. 

Bevolkingsregister

Je begint je zoektocht in het bevolkingsregister, waarin vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw per gemeente gegevens over inwoners zijn bijgehouden. Naast persoonsgegevens zoals geboortedatum en -plaats, godsdienst en burgerlijke staat, werden verhuizingen binnen én buiten de gemeente in de bevolkingsregisters geregistreerd. Via de websites van archiefinstellingen en WieWasWie zijn veel bevolkingsregisters op naam te doorzoeken. Vind je de gezochte persoon in de bevolkingsregisters en is diegene in de tijdspanne van het register geëmigreerd, dan zou je dat achter de naam moeten kunnen terugvinden. Als je geluk hebt schreef de ambtenaar niet alleen de datum en het land van emigratie, maar ook de naam van de nieuwe woonplaats erbij. De aantekening ‘doorgehaald bij de xxx VT (volkstelling)’ komt ook regelmatig voor, dan is de exacte vertrekdatum niet bekend.

Uitgebreide informatie over bevolkingsregisters is te vinden op de pagina Gemeentelijke bevolkingsregistratie als bron.

Staten van landverhuizers

In 1848 begon de Nederlandse overheid met het bijhouden van de ‘Staat der landverhuizers naar Noord-Amerika of andere overzeesche gewesten’. Deze lijsten met emigranten werden per jaar en per gemeente bijgehouden, door de provincies verzameld en doorgestuurd naar de Minister van Binnenlandse Zaken. In deze bron vind je personen die in het betreffende jaar uit Nederland vertrokken zijn, met naast hun personalia de maatschappelijke klasse, gezinssamenstelling, reden voor emigratie (bijvoorbeeld lotsverbetering) en de vermoedelijke bestemming. Toch zijn lang niet alle emigranten in de staten van landverhuizers terug te vinden. Allereerst omdat alleen alleenstaande emigranten en gezinshoofden werden vermeld. Daarnaast meldden sommige emigranten hun vertrek niet bij de gemeente, uit gemakzucht of bijvoorbeeld omdat ze gezocht werden door justitie. 

De originele staten van landverhuizers uit de periode 1848-1877 bevinden zich in het Nationaal Archief in Den Haag. Een naamindex is via de website te doorzoeken. Scans van de bron zijn doorzoekbaar en te in te zien via de website Family Search. In sommige van de provinciale Regionale Historische Centra zijn lijsten beschikbaar over een langere periode, waarbij de langstlopende reeks (die van Collectie Overijssel) loopt tot 1919. Om die te kunnen doorzoeken moet je dus eerst weten waar de migrant woonde voordat hij vertrok. 

Passagierslijsten

Van elk schip − en later ook van elk vliegtuig − dat naar de emigratielanden vertrok, zijn passagierslijsten opgesteld. Daarop werden naast de namen van passagiers en die van de bemanning vaak ook een leeftijd, vertrekplaats en bestemming, plus het aantal stuks bagage vermeld. Negentiende-eeuwse passagierslijsten zijn in Nederland niet bewaard gebleven, maar voor de periode 1900-1969 zijn er lijsten van de 'Holland-Amerika Lijn' beschikbaar. De scans bevinden zich in de studiezaal van het Stadsarchief Rotterdam. Een kwart van de passagierslijsten is al online beschikbaar (1900-1920) en kun je inzien via de website van het Stadsarchief en via WieWasWie. De Amerikaanse website van de Gjenvick-Gjønvik Archives biedt al een zestigtal passagierslijsten van de 'Holland-Amerika Lijn' uit de periode 1904-1954. Deze zijn op naam te doorzoeken.

Verder beschikt het Nationaal Archief over enkele Nederlandse passagierslijsten, maar dat zijn over het algemeen geen gestructureerde of langlopende bestanden. In de vestigingslanden zijn soms wel passagierslijsten met Nederlandse emigranten beschikbaar. Deze worden hieronder bij de afzonderlijke landen genoemd.

Nederlandse emigranten maakten de overtocht ook vanuit andere Europese havens, zoals Le Havre, Antwerpen, Bremen, Hamburg, Londen, Liverpool en Glasgow. Via de website Cyndi's list ontdek je eenvoudig of en waar er passagierslijsten gepubliceerd zijn betreffende een bepaalde haven. Voor Hamburg zijn passagierslijsten beschikbaar via Ancestry.com.

Familieadvertenties

Overlijdensberichten in Nederlandse kranten kunnen ook behulpzaam zijn bij het vinden van je geëmigreerde familie. Bijvoorbeeld wanneer oma in Holland stierf, en al haar kinderen met woonplaatsen worden vermeld. Eveneens kwam het voor dat de hier achtergebleven familie het overlijdensbericht van een emigrant plaatste in Nederlandse kranten. Zo werden hierin ook huwelijken vermeld die in de vestigingslanden werden gesloten. Het heeft daarom zeker zin om de verzameling familieadvertenties van het CBG te raadplegen. Dat kan via onze website CBGverzamelingen.nl. 

Over de bronnen in de vestigingslanden

Net als in Nederland zijn er in de vestigingslanden allerhande bronnen met historische persoonsgegevens beschikbaar. Jouw geëmigreerde voorouder kan daarin te vinden zijn. Hier bespreken we in algemene zin welk soort bronnen van belang kunnen zijn. In de volgende hoofdstukken worden de beschikbare bronnen per vestigingsland behandeld.

Bronnen met betrekking tot bevolkingsregistratie en immigratie zijn meestal via de nationale archieven te vinden, gelukkig kan dat vaak online. Daarnaast bieden websites als Familysearch en Ancestry talloze indexen en digitale bronnen aan uit de verschillende emigratielanden. Familysearch deelt alle gegevens gratis, bij Ancestry zit sommige informatie achter een betaalpoortje. Op deze pagina verwijzen we naar de afzonderlijke databases binnen deze websites. Het is verstandig om op beide sites ook eens een algemene zoekopdracht op te geven. Daarmee doorzoek je in één keer alle beschikbare databases.

Immigratie

Immigratie is in de vestigingslanden te onderzoeken via passagierslijsten en naturalisatiedossiers. Om informatie te vinden over de immigratie en naturalisatie is het vaak nodig om te zoeken in nationale archieven van het land waar men naar toe ging. Ook de websites Ancestry en Familysearch bieden migratiebronnen online aan. 

Bevolkingsregistratie

Geboorte, huwelijk en overlijden

Voor de Verenigde Staten, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland en Zuid-Afrika zijn vergelijkbare bronnen als in Nederland bijgehouden over geboorte, huwelijk en overlijden. Ook in deze landen werd er eerst geregistreerd door kerken, waarna de overheid dit overnam met geboorte-, huwelijks- en overlijdensakten, de zogenoemde BMD’s (births, marriages, deaths) of vital records. Een opvallend verschil met Nederlandse overlijdensakten is dat in Engelstalige akten de doodsoorzaak wordt vermeld en dat deze informatie ook openbaar is.

Volkstellingen

Een doorlopende bevolkingsregistratie met zowel aantallen inwoners als veranderingen daarin, zoals dat in Nederland vanaf de negentiende eeuw bestaat, is er niet in de Engelstalige vestigingslanden. Wel werd daar, meestal eens in de tien jaar, een volkstelling gehouden. Dit leverde dan een dwarsdoorsnede op van de bevolking op dat moment. Hoewel deze volkstellingen beperkter zijn dan onze bevolkingsregisters, kun je hierin belangrijke informatie vinden over de inwoners.

Kiezersregistratie

In landen zonder bevolkingsregister moet de kiezer zelf het initiatief nemen zich bij de overheid te registreren, zodat deze mag stemmen bij de komende verkiezingen. De kiezersregistratie die daaruit voortkomt, kan als bron dienen voor inwoners van een woonplaats op een bepaald moment. Omdat de registratie niet verplicht was, en omdat tot de invoering van het vrouwenkiesrecht in het begin van de twintigste eeuw alleen meerderjarige mannen werden opgenomen, omvat de kiezersregistratie nooit de complete bevolking. 

Graven

Begraafplaatsen zijn belangrijke bronnen om geëmigreerde voorouders terug te vinden. Om deze te doorzoeken kun je gebruik maken van de websites Billiongraves en Find A Grave. Talloze vrijwilligers hebben in de afgelopen jaren foto's, namen en datums van graven aan deze databases toegevoegd. Je kunt beide sites op naam doorzoeken. Helaas zijn hierin nog niet alle begraafplaatsen terug te vinden. In sommige van de vestigingslanden zijn er ook overheidsinstanties die gegevens over de laatste rustplaats van hun inwoners online zetten.

Naar de Verenigde Staten

De Nederlandse emigratiestroom naar 'Amerika' kwam omstreeks 1840 op gang. Zodra je weet dat een persoon naar de Verenigde Staten is geëmigreerd, kun je daar gaan zoeken. Het is handig om te weten naar welke staat iemand is gegaan, maar ook zonder die kennis is er tegenwoordig gelukkig veel online te vinden. De bronnen worden voornamelijk via Familysearch en Ancestry beschikbaar gesteld.

Immigratie

Vroege migranten, die tussen 1727 en 1776 naar Pennsylvania (de toenmalige basis van de Verenigde Staten) vertrokken, zijn te vinden in het naslagwerk van Rupp, A Collection of Upwards of 30,000 Names of German, Swiss, Dutch, French & other Immigrants in PA from 1727 to 1776'. Deze is in onze bibliotheek te vinden, maar wordt ook online als PDF aangeboden. Uit deze periode bestaan geen Europese vertrekstaten. 

Vanaf 1820 tot en met 1891 werden landverhuizers die naar de Verenigde Staten trokken geregistreerd in Castle Garden op Manhattan. Na 1892 zetten emigranten hun eerste voet aan wal bij Ellis Island, nabij New York. De registratie daar loopt tot 1924. Ten slotte zijn er de New York Passenger and Crew Lists van 1925 tot 1957. Deze drie bronnen zijn samengevoegd tot een database met 65 miljoen records. Naast de database met namen van de passagiers vind je scans van de originele ship manifests. Die leveren interessante aanvullende informatie over de immigranten, zoals de bestemming in de Verenigde Staten en bij wie ze daar de eerste periode gingen wonen.

Passagierslijsten van schepen en vliegtuigen uit latere perioden zijn te vinden via de website Ancestry. Ook de naturalisatiedossiers van de Verenigde Staten over de periode 1794 tot 1995 zijn daar te doorzoeken.

Bevolkingsregistratie

Geboorte, huwelijk en overlijden

In de Verenigde Staten worden geboorte-, huwelijks- en overlijdensakten bijgehouden vanaf 1900, maar er zijn ook staten die hier eeuwen eerder mee startten. Het varieert per staat of deze vital records online beschikbaar zijn via Ancestry of Familysearch. De originelen bevinden zich bij het Department of Health van de desbetreffende staat.

Volkstellingen

Amerikaanse bevolkingsregisters, die alle verhuizingen bijhouden en waaruit complete gezinnen gereconstrueerd kunnen worden, bestaan er niet. Wel zijn er sinds 1790 de tienjaarlijkse volkstellingen. De meest recente volkstelling die openbaar is, stamt uit 1940. De volgende, die van 1950, zal beschikbaar komen in april 2022.

Over het algemeen geven de volkstellingen informatie over de namen van iedereen die bij de huishouding behoort: leeftijden, geboorteplaatsen, adres, beroep, immigratie en staatsburgerschap, huwelijk en militaire diensttijd. De volkstellingen zijn zowel via Familysearch als Ancestry online doorzoekbaar.

Graven

Zoeken naar overleden personen in de Verenigde Staten kan via de websites Find A Grave en Billiongraves. Beide sites bevatten foto’s, namen en data van graven. De graven zijn op naam te doorzoeken.

Naar Canada

Canada is vanaf het einde van de negentiende eeuw een belangrijke bestemming voor Nederlandse emigranten. Vooral na de Tweede Wereldoorlog, tot in de jaren vijftig, vertrokken veel Nederlanders naar Canada. Voorouderonderzoek in Canada is veelal lastiger dan in de Verenigde Staten omdat er minder persoonsgegevens via internet beschikbaar zijn.

Immigratie

Het Canadese equivalent van Ellis Island, Pier 21, heeft een nationaal museum met een leeszaal met diverse databases van Canadese immigranten. Helaas zijn deze niet online te raadplegen. Wel kunnen er informatieverzoeken worden gedaan en immigratierecords worden opgevraagd. Via de website van Pier 21 kun je een verzoek indienen.

Een andere interessante bron is de lijst Dutch Emigrants to North America, 1946-1963. Deze komt voort uit een programma van de 'Christian Reformed Church in North America' (CRC) om Nederlandse gereformeerde immigranten te helpen, bijvoorbeeld bij het vinden van huisvesting, banen en sponsors. De lijst bevat informatie over bijna tienduizend families en is gratis als PDF te raadplegen. Via Ancestry is de lijst op naam doorzoekbaar.

Bevolkingsregistratie

Geboorte, huwelijk en overlijden

Geboorte, huwelijk en overlijden werd in Canada vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw geregistreerd in de Vital Statistics. De originele akten zijn te vinden bij de provinciale archieven. Er zijn maar heel weinig Canadese provincies die een index hiervan op internet aanbieden. Wanneer die indexen wel online beschikbaar zijn, dan is de informatie ook te vinden via Ancestry en Familysearch.

Kiezerslijsten

Voor de periode 1935 tot 1980 zijn er kiezerslijsten beschikbaar, de Voter lists. Deze zijn op naam te doorzoeken via Ancestry. Naast namen kun je hier beroepen en adressen vinden.

Graven

Voor zowel de provincies Ontario als British Columbia zijn er indexen op begraafplaatsen beschikbaar. Deze zijn online op achternaam te doorzoeken via de Ontario Cemetery Finding Aid en de British Columbia Cemetery Finding Aid. Daarnaast kun je Canadese graven vinden via de websites Find A Grave en Billiongraves.

Naar Australië

Australië was als emigratieland aanvankelijk minder in trek dan de Verenigde Staten en Canada. De enorme afstand was het grootste bezwaar. Dat verandert na de Tweede Wereldoorlog: tussen 1947 en 1961 vertrekken 126.000 Nederlanders om Down Under een nieuw leven op te bouwen. Over de emigratie naar Australië zijn veel bronnen beschikbaar.

Immigratie

Vanaf 1946 houden de Nederlandse consulaten in Australië een uitgebreide registratie bij van Nederlandse emigranten. Op kaarten werd van de migrant een aantal basisgegevens genoteerd: personalia, soort vervoer naar Australië, datum van aankomst, beroep, godsdienst en samenstelling van het reisgezelschap. In veel gevallen staat hierop ook de naam van het schip of de vliegtuigmaatschappij waarmee de reis naar Australië is ondernomen.

Via de website van het Nederlandse Nationaal Archief zijn de emigratiekaarten van Nederlanders die tussen 1946 en 1991 naar Australië emigreerden op naam te doorzoeken. De zoekresultaten geven een summier overzicht van de informatie op de kaart. Om een kopie van het origineel te kunnen aanvragen, dient te worden aangetoond dat de betreffende migrant inmiddels is overleden.

De aankomst en vestiging van migranten in Australië is te traceren via de National Archives van Australië. Op de website zijn migranten op naam vindbaar in onder andere naturalisatiedossiers en passagierslijsten (1897 tot 1966). In sommige gevallen kunnen er ook scans van de emigratiepapieren worden bekeken. De passagierslijsten en naturalisatiedossiers voor delen van Australië zijn ook te vinden via Ancestry. 

Bevolkingsregistratie

Geboorte, huwelijk en overlijden

De Australische vital records zijn, met uitzondering van Tasmanië, per staat online te doorzoeken. Ze zijn beschikbaar vanaf halverwege midden negentiende eeuw, al kan dat per regio verschillen. De links naar de databases per staat vind je onderaan deze pagina. Ook Ancestry biedt veel BMD's aan. 

De Ryerson index van de 'Sydney Dead Persons Society' vormt een naamindex op overlijdensadvertenties die verschenen in kranten uit New South Wales na het jaar 2000. Met informatie uit de index kan online, of via de archiefdienst van de betreffende krant, het bijbehorende overlijdensbericht (obituary) worden achterhaald.

Kiezerslijsten 

Via Ancestry is het mogelijk om de Australia, Electoral Rolls, 1903-1980 te doorzoeken. Deze kiezersregistratie geeft aan waar iemand woonde, wat zijn of haar beroep was, en, met een beetje zoekwerk, wie er ook op datzelfde adres gehuisvest was.

Graven

Het is in Australië gebruikelijk dat de stedelijke overheden een website beheren met een index op alle begraafplaatsen en crematoria in de regio. Een deceased search op zo'n website geeft je informatie over de overledene: namen, geboorte- en overlijdensdatum, datum en locatie van de ceremonie en of er gekozen is voor crematie of begrafenis. Als er een graf is, staat de locatie op de begraafplaats vermeld.

Via Google of een andere zoekmachine kun je achterhalen of van een bepaalde stad zo’n website bestaat. Zoek bijvoorbeeld op 'Melbourne deceased search'. De indexen van veel van dit soort websites staan overigens ook op de websites Find A Grave en Billiongraves. Ook Ancestry biedt een cemetery index over de periode 1808-2007. 

Naar Nieuw-Zeeland

De eerste Europeaan die ooit in Nieuw-Zeeland kwam, was de Nederlander Abel Tasman in 1642. Kleine groepjes Nederlandse kolonisten volgden in 1840. Pas in de jaren vijftig van de vorige eeuw werd Nieuw-Zeeland een populaire bestemming voor permanente vestiging. 

Immigratie

Via de website van Archives New Zealand zijn verschillende immigratiebronnen te doorzoeken: The Alien registration files, Immigration Case files en het Central filing system: application for naturalisation. Vanwege privacyrestricties zijn de records zelf nog niet openbaar. Meer dan een naam en een inventarisnummer kom je niet te weten.

Via Ancestry is een uitgebreidere naturalisatiedatabase van Nieuw-Zeeland over de periode 1843-1981 beschikbaar. Hierin kun je onder andere ook iemands geboorteplaats en -datum vinden, soms ook de vroegere nationaliteit, beroep, huidig adres en de datum van naturalisatie.

Bevolkingsregistratie

Geboorte, huwelijk en overlijden

Er is een overheidswebsite met een landelijke index op de BMD's van Nieuw-Zeeland online. Daarin zijn opgenomen: de geboorteakten ouder dan 100 jaar, die van doodgeborenen ouder dan 50 jaar, de huwelijksakten ouder dan 80 jaar en de overlijdensakten van inwoners die langer dan 50 jaar zijn overleden óf die langer dan 80 jaar geleden geboren zijn. Met de gegevens uit de index kan tegen betaling een afdruk worden besteld van de akte. Via Ancestry zijn ook verschillende indexen op BMD's te vinden. 

Kiezerslijsten

Nieuw-Zeeland voerde het algemeen vrouwenstemrecht al in 1893 in. De kiezerslijsten van 1853 tot 1981 zijn onder meer via Ancestry op naam te doorzoeken. Naast namen kun je adressen en informatie over bezit vinden. 

Graven

Net als in Australië beheren de Nieuw-Zeelandse stedelijke overheden vaak een website met een cemeteries database. Deze kun je via een zoekmachine vinden. Ook via Ancestry zijn transcripties van graven uit de periode van 1800 tot 2007 te doorzoeken.

Naar Zuid-Afrika

De Nederlandse kolonie aan Kaap de Goede Hoop werd in 1652 gesticht als verversingsplaats voor VOC-schepen die onderweg waren naar Nederlands-Indië. In de loop van de eeuwen zijn er diverse groepen Nederlandse kolonisten gaan wonen, maar tot 1940 bleef het bij kleine aantallen.

Immigratie

Op de website van de National Archives of South Africa (NASA) staan diverse databases van verschillende regionale archieven. De indexen op de immigration papers zijn op naam doorzoekbaar in de database van de Cape Town Archives Repository (KAB). Deze zijn vrij beperkt en geven hooguit in cijfers de gezinssamenstelling en het jaar van immigratie. Om de stukken te bekijken, is een bezoek aan het archief zelf noodzakelijk. Het is aan te raden om op basis van de gezochte naam ook een zoekopdracht op te geven in de andere databases op de site. 

Op Ancestry staat een index op diverse immigratiebronnen uit de periode 1858-1986. Hierin zijn Nederlandse immigranten te vinden. De collectie passagierslijsten 1688-1950 naar Zuid-Afrika is zeker niet volledig, en omdat de Nederlandse emigratie naar Zuid-Afrika pas echt goed op gang kwam in de jaren vijftig van de vorige eeuw, is de kans op een treffer klein. Probeer ook de lijsten met inkomende (1878-1960) en uitgaande (1890-1960) passagiers vanuit het Verenigd Koninkrijk; hierin komen ook Hollanders voor die via Groot-Brittannië van en naar de Kaap reisden.

Bevolkingsregistratie

Geboorte, huwelijk en overlijden

Via Ancestry en Familysearch zijn onder meer doop-, trouw en lidmatenregisters van de 'Dutch Reformed Church' in Zuid-Afrika over de periode 1660 tot 1970 doorzoekbaar en als scan te raadplegen. Beide sites bieden ook verscheidene indexen op vital records. Omdat het per provincie verschilt wat er beschikbaar is, is het verstandig om je zoektocht niet te beperken tot een afzonderlijke lijst. 

Op de website van de 'National Archives of South Africa' komen alleen echtscheidingen voor. Je moet de verschillende databases doorzoeken op naam. De index geeft alleen een jaar van scheiding en de namen, inclusief de meisjesnaam. 

Kiezerslijsten

Via Ancestry zijn indexen op verschillende kiezerlijsten over de periode 1719 tot 1996 te doorzoeken. Hier kunnen naast namen interessante gegevens te vinden zijn, bijvoorbeeld over beroep en bezit. 

Graven en nalatenschappen

Gegevens betreffende overlijden worden vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw per provincie bijgehouden in de Estate Files. Hierin staan de personalia van de overledene, een eventuele partner, het laatste adres en wie de nalatenschap afhandelt. De estates zijn deels via Ancestry te vinden, maar ook via het hooggerechtshof.

De Zuid-Afrikaanse staatscourant de Green Gazette, sinds 2006 online, vermeldt informatie over recente nalatenschappen. Gebruik in het zoekveld zoveel mogelijk relevante termen (estate, plus een naam), om grote aantallen treffers te vermijden. Om vervolgens de hele pagina in te zien moet er worden betaald, maar met enig geluk staat de informatie al in de beperkte preview van de bladzijde.

De Genealogical Society of South Africa heeft veel Zuid-Afrikaanse graven gefotografeerd. Ze zijn op achternaam doorzoekbaar. Deze website gaat zelfs de grens over naar begraafplaatsen in Namibië. Probeer ook Find A Grave en Billiongraves.