De Dr. P.A. Tiele-Stichting organiseert enkele malen per jaar een dag voor geïnteresseerden en vakgenoten, waarbij lezingen of rondleidingen een middel vormen om op de hoogte te blijven van de huidige stand van het boekwetenschappelijk onderzoek. In dat kader vond op 20 april 2018 een middag plaats in de Koninklijke Bibliotheek te ’s-Gravenhage. Onder het motto ‘Gebruikerssporen: in manuscripten, gedrukte boeken en op het web’ werden korte lezingen en presentaties gehouden van recent onderzoek. Aan het einde van de middag werd de Tiele-Scriptieprijs uitgereikt. Onze informatiespecialist Martijn Spruit was erbij en brengt verslag uit.

Tekst: Martijn Spruit

Aantekeningen in Manuscripten

Irene van Renswoude van Huygens ING nam de toehoorders mee naar de late Middeleeuwen in haar lezing over Aantekeningen in Manuscripten. Zij vertelde dat Isidorus van Sevilla (leefde eind zesde en begin zevende eeuw) in zijn encyclopedische werk Etymologiae al een lijst van tekens en symbolen opgaf die een lezer kon gebruiken om een waardeoordeel over een bepaalde tekstpassage te noteren. Zo kunnen wij eeuwen later nog altijd zien of een alinea werd gezien als betrouwbaar of juist als fake news.

Gebruikerssporen

Marieke van Delft, conservator oude drukken in de Koninklijke Bibliotheek, wees op andere gebruikerssporen: eigendomskenmerken als een ex-libris, een ingeschreven naam of een boekband met familiewapen. Dankzij aantekeningen in de marges kan meer inzicht ontstaan over hoe lezers en bezitters met hun boeken omgingen. Soms staan zelfs opmerkingen van verschillende voormalige eigenaren onder elkaar, en kan de veranderende mening over een tekst worden gevolgd door de tijd. Samen met twee stagiaires stond zij stil bij een enorm project waarin zo’n 450.000 exemplaren in 400 verschillende bibliotheken in binnen- en buitenland uit de periode 1450-1500 (de zogenaamde incunabeltijd) worden beschreven met speciale aandacht voor gebruikerssporen.

Aantekeningen van Constantijn en Christiaan Huygens

Ad Leer in ’t Veld, voor zijn pensionering Huygensspecialist bij de Koninklijke Bibliotheek, liet voorbeelden zien van aantekeningen van Constantijn en vooral zijn zoon Christiaan Huygens in allerlei boeken. De bibliotheek van de verschillende leden van de familie Huygens is uiteengevallen en uiteindelijk geveild, maar door zorgvuldige bestudering van allerlei notities in de marges, kan deze – in elk geval virtueel – worden gereconstrueerd. Zo is niet lang geleden gebleken dat in de boekerij een exemplaar van de eerste druk van de Volledige Werken van Shakespeare (een ´First Folio´) is geweest, die nu in een bibliotheek in Washington ligt.

Oudste stadsbibliotheek

Suzan Folkerts, conservator van de Athenaeum Bibliotheek te Deventer, ging in op de ontstaansgeschiedenis van de verzameling van deze bibliotheek, die al in 1460 bezit werd van het stadsbestuur. Inmiddels omvat de collectie zo’n 35.000 boeken van voor 1900 op een totaal van meer dan 300.000 banden. Zij toonde opvallende voorbeelden van censuur: onder andere een exemplaar van de werken van Erasmus waarbij zijn Lof de Zotheid uit de band was gesneden (en weggegooid).

Webincunabelen

Als laatste besloot Kees Teszelszky, conservator Digitale Collecties bij de KB, met een betoog over ‘webincunabelen’: allerlei bestanden, websites en databases die alleen maar digitaal bestaan. Sinds ongeveer 2007 heeft de KB al 13.000 websites gearchiveerd. Hierbij wordt de nadruk gelegd op Nederlandse inhoud. Te denken valt aan aan een forum als Hyves, de beroemde ter ziele gegane voorganger van Facebook. Ook liet hij analyses zien aan de hand van Nederlandstalige berichten van Twitter. Overigens blijft het papieren geheugen volgens hem belangrijk.

Tiele-Scriptieprijs

Aan het einde van de middag reikte Saskia van Bergen, consulent erfgoed en digitalisering bij de Universiteitsbibliotheek Leiden en redacteur van de Reeks Bijdragen tot de Geschiedenis van de Nederlandse Boekhandel, de Dr. P.A. Tiele-Scriptieprijs uit. Er waren dit jaar 21 inzendingen, waarvan enkele zeer de moeite waard (waaronder de scriptie van Neke Schepers over het boekenbezit van kinderen). De prijs is uitgereikt aan Alex Alsemgeest vanwege zijn scriptie over de Handel in boeken tussen Nederland en Zweden in de zeventiende en achttiende eeuw. De laureaat sloot de middag af met een korte uitleg over zijn studie.

Dr. P.A. Tiele-Stichting

De Dr. P.A. Tiele-Stichting is vernoemd naar Pieter Anton Tiele (geboren 18 januari 1834, overleden 22 januari 1889), zoon van een Leidse boekhandelaar, en zelf onder meer bibliothecaris van het Athenaeum Illustre, de voorloper van de Universiteit van Amsterdam. In die rol publiceert hij een geheel nieuwe catalogus van het volledige boekenbezit. Ook is hij samensteller van een catalogus van pamfletten van de verzameling van Frederik Muller. In 1866 werd hij conservator gedrukte werken van de Universiteitsbibliotheek te Leiden, alwaar hij eveneens de catalogus  vernieuwde. In 1879 werd hij in dezelfde functie beroepen te Utrecht, waar hij voor de derde maal in zijn carrière een gedrukte catalogus liet verschijnen. Naast zijn gewone werk publiceerde hij uitgebreid over allerlei aspecten van de boekgeschiedenis, al heette dat vak toen nog De Bibliographie. Hij wordt gezien als één van de belangrijkste Nederlandse grondleggers van het vakgebied Boekwetenschap.