Primeur nieuw CBG-evenement bij Drents Archief

Door: Vera Weterings

Met het nieuwe evenement ‘Familiegeschiedenis in de Buurt’ komt het CBG dit voorjaar naar je toe! Vorige week vrijdag 30 maart, was de primeur in het Drents Archief. Het CBG en het Drents Archief organiseerden toen een middag boordevol familiegeschiedenis. De aantrekkingskracht tot het evenement was groot, binnen een week was het evenement bijna helemaal vol en zijn mensen op een reservelijst geplaatst. Hieronder een impressie van de middag.

"De dag was prima verzorgd en de sfeer was uitstekend. Het enthousiasme spatte er van af. Het programma was top: afwisselend, informatief en uitdagend."
- uit de deelnemersevaluatie

Tijdens een middag-vullend programma bij het Drents Archief werden bezoekers meegenomen in de wereld van stamboomonderzoek en regionale geschiedenis met diverse lezingen, workshops en depotrondleidingen. De middag werd geopend door Cornine Rodenburg (directeur Drents Archief) en Rob van Drie (plaatsvervangend directeur CBG). Hierna lag de focus op de Koloniën van Weldadigheid tijdens een presentatie van auteur Wil Schackmann, bekend van zijn boek De proefkolonie – vlijt, vaderlijke tucht en het weldadig karakter onzer natie vertelde hij over bedelaars en wezen in de koloniën.

Koloniën van Weldadigheid

Wil Schackmann startte met de geschiedenis van de Koloniën van Weldadigheid. Begin negentiende eeuw was de armoede in Nederlandse steden groot. Deze armoede was Johannes van den Bosch een doorn in het oog en daarom richtte hij in 1818 de Maatschappij van Weldadigheid op.

Bij de oprichting van de Maatschappij van Weldadigheid was de contributie een stuiver per week. Na drie maanden had de Maatschappij al 14.000 leden en eind 1818 wel 22.000. De aankoop van landgoed Westerbeeksloot werd gedaan op 18 augustus 1818, waarna de eerste steen voor de proefkolonie werd gelegd op 25 augustus. Arme gezinnen, bedelaars en zwervers konden in één van de Koloniën van Weldadigheid aan het werk. Hier kregen ze een eigen woning en een stukje grond om te bewerken. Op de eerste proefkolonie, vernoemd naar prins Frederik, de tweede zoon van koning Willem I, kwamen 52 kleine hoeves met een lapje land eromheen waar eind oktober 1818 de eerste bewoners in konden trekken. In ruil voor de woning en grond maakten ze onvruchtbaar land klaar voor agrarisch gebruik. Dit was een hard bestaan, waar de kolonisten door middel van arbeid en scholing discipline werd bijgebracht, zodat ze na verloop van tijd in hun eigen onderhoud konden voorzien.

Na Frederiksoord volgend de kolonie Willemsoord en Wilhelminaoord. Dit waren allemaal kleine hoeves met een lapje land, meestal aangeduid als de vrije koloniën. Wie daar een voorvader heeft is spekkoper, er is heel veel informatie over vrije kolonisten volgens Schackmann. Nette gezinnen een nieuwe kans bieden in een huisje op de hei was in de ogen van de burgerij niet genoeg: ook de niet-nette armen moesten worden opgevangen, de mensen die aalmoezen vragen. Het gevolg was het ontstaan van het bedelaarsgesticht in 1822 op de Ommeschans voor 1200 bedelaars. Het volgende project werd Veenhuizen waar drie grote gestichten kwamen in de periode 1824-1825 voor 4000 wezen, vondelingen en verlaten kinderen.

Voor stamboomonderzoekers zijn er de stamboeken van koloniebewoners, deze zijn inmiddels gescand, maar nog zonder moderne indexen. Men kan zoeken op de website AlleKolonisten.nl, maar helaas bestaat er geen stamboek van alle koloniebewoners, er zijn alleen registers per categorie. Op zoek naar een voorouder in de kolonie? Een tip van Schackmann: probeer erachter te komen in welke hoedanigheid de gezochte persoon in de kolonie was. Zo hadden bedelaars bijvoorbeeld een bedelaarsnummer met informatie over de periode dat ze zich in de kolonie bevonden.

Meer interesse in het onderwerp? Schackmann heeft drie boeken geschreven over de koloniën van de Maatschappij van Weldadigheid in het begin van de negentiende eeuw. Het eerste boek is De proefkolonie. Dit boek gaat over de eerste schreden van de Maatschappij in het 'opbeuren' van verarmde landgenoten uit de 'zedelijke verbastering' waar ze door hun jarenlange armoede in terechtgekomen zijn. Het boek beschrijft het ontstaan in 1818 en de eerste jaren van de proefkolonie Frederiksoord. Het tweede boek is De bedelaarskolonie. In dit boek beschrijft Schackmann de oprichting in 1822 van het gesticht op de Ommerschans en de periode dat het een kolonie blijft, tot en met december 1859. Het derde boek is De kinderkolonie. Dit boek gaat over het ontstaan van de kolonie Veenhuizen. Drie grote gestichten, gebouwd in 1823-1825, voor de huisvesting van vierduizend 'weezen, vondelingen en verlatene kinderen' plus vijfhonderd gezinnen die de kinderen kunnen helpen met het bewerken van het land en op hun kunnen passen.

Het Drents Archief begint binnenkort met een project om de namen van de kolonisten vindbaar te maken. Iedereen kan vanuit huis meedoen. Meer informatie: drentsarchief.nl/familievanje.

Drents notarieel archief

Op het programma was ook speciale aandacht voor het Drents notarieel archief. Historicus Ferry Sieders van het Drents Archief vertelde meer over dit archief waarvan het afgelopen jaar de akten van alle Drentse notarissen vanaf 1811-1860 zijn gedigitaliseerd. Het gaat bijvoorbeeld om de akten uit Meppel van de notariskantoren Kniphorst, Lunsingh Tonckens en Lambertus Carsten, de akten uit Dwingeloo van notaris Sluis en Wicher Onno Servatius en de akten uit Westervelde van notaris Sluis. Deze akten zijn te vinden op DrentsArchief.nl. De akten bevatten veel informatie over de inboedel van Drenten uit die tijd en zijn daarmee een mooie bron om meer te weten te komen over Drentse voorouders .

Kijkje achter de schermen

Verder stonden er speciale rondleidingen door het archiefdepot op het programma, waarbij Sieders de bezoekers diverse stukken liet zien uit de archieven van de Koloniën van Weldadigheid. Zo toonde Sieders bijvoorbeeld de oprichtingsbrief van koning Willem I en kwitantie van de oprichting op 5 maart 1818. Andere bronnen die onder de aandacht kwamen waren de veroordeling Hengst en Braxhoofden, de inschrijfregisters weeskinderen, een ontslagaanvraag van Willem van den Hoorn, de inschrijfregistratie van Willem van den Hoorn, de statuutwijziging van 1859 en 1934, de veroordeling van Jacob Wichers en diverse signalementskaarten.

Tot slot liet hij het zakboekje zien van Cornelia Eyfferts. Zij werd op 7 juli 1817 geboren en kwam op 24 mei 1833 op vijftienjarige leeftijd aan in het wezengesticht. In haar zakboekje is de eerste rekening tussen haar en de Maatschappij te vinden, de overdienste. Van wat Cornelia meer verdiende dan zij aan voeding en onderdak en administratie kostte, kreeg ze éénderde uitbetaald, éénderde werd voor haar op de spaarbank gezet en kreeg ze uitbetaald als ze met ontslag ging en éénderde raakte ze kwijt aan het reservefonds, waaruit betaald werd als weeskinderen door ziekte of omstandigheden niet konden werken. Daarnaast kon ze, hoewel dat op deze bladzijde niet gebeurt, voorschotjes op haar oververdienste krijgen. Ook is er in het zakboekje een rekening over kleding te vinden. Op haar loon werd elke week iets ingehouden voor het kledingfonds, daartegenover stond wat haar aan kleding verstrekt is, zoals een borstrok, een paar kousen, een paar klompen, enzovoort. Als bij haar vertrek de kledingrekening positief is, krijgt ze dat uitbetaald in natura. Dus in kleding. Als de kledingrekening negatief is, dus ze heeft meer aan kleding ontvangen dan ze in het kledingfonds gestort heeft, wordt het negatieve saldo afgetrokken van haar spaarbankkapitaaltje.

CBG-presentaties

Naast de lezingen van Wil Schackmann en Ferry Sieders gaven diverse specialisten van het CBG lezingen en workshops. Zo vertelde onderzoeker Sytske Visscher meer over het genealogisch onderzoek dat het CBG voor het tv-programma Verborgen verleden uitvoert. Ook waren er speciale ‘tips & tricks’-sessies over WieWasWie en de CBG collectie. Daarnaast gaf redacteur Lilian de Bruijn een schrijfworkshop. Tot slot werd ingegaan op de ‘zeven pijlers van de genealogie’, meer over dit onderwerp is te vinden op de uitgebreide thema-pagina op de CBG-site.

Ook was er een kleine informatiemarkt waar bezoekers zich lieten  informeren over de collectie van het Drents Archief, CBG en WieWasWie.

Familiegeschiedenis in de Buurt

Het CBG trekt dit jaar het land in om mensen te inspireren hun eigen familiegeschiedenis te onderzoeken en genealogen een ontmoetingsplek te bieden. Samen met archieven door het hele land organiseert het CBG middagen waarbij familiegeschiedenis en regionale geschiedenis centraal staat.

De volgende editie vindt plaats op zaterdag 26 mei bij het Noord-Hollands Archief in Haarlem.

Meer informatie over 'Familiegeschiedenis in de Buurt' in Haarlem is te vinden op onze site.