In maart 2023 werd in Nederland een wetswijziging aangenomen die het mogelijk maakt kinderen een samengestelde familienaam te geven. Hoe werkt dat nu precies?

Samengestelde familienamen

In Nederland is het de gewoonte om een kind de familienaam van de wettelijke vader te geven. Sinds 1998 staat de wet het toe om te kiezen voor de familienaam van de moeder. Vanaf 2024 krijgen ouders nog meer keuzemogelijkheid: bij de aangifte kan gekozen worden voor een samengestelde familienaam, bestaande uit de familienaam van de vader en die van de moeder, gescheiden door een spatie.

Wat zijn de keuzemogelijkheden?

Moeder Mulder en vader Verhaar kunnen hun kind de familienaam Mulder of Verhaar geven, maar binnenkort dus ook Mulder Verhaar of Verhaar Mulder. Stel, de ouders kiezen voor Mulder Verhaar. Voor het kind is dit één familienaam. Het feit dat deze naam ooit is gevormd uit twee delen wordt pas van belang bij een volgende generatie. Dan mag namelijk in een nieuwe samengestelde familienaam maximaal één van beide helften worden doorgegeven. Wanneer Mulder Verhaar een kind krijgt met Yilmaz, hebben de ouders de volgende zes keuzemogelijkheden: Yilmaz, Mulder Verhaar, Mulder Yilmaz, Verhaar Yilmaz, Yilmaz Mulder en Yilmaz Verhaar. Hebben beide ouders een samengestelde familienaam, dan wordt het aantal mogelijkheden tien.

Voor welke kinderen geldt dit?

Deze keuzevrijheid geldt alleen voor het eerste levend geboren kind. Elk volgend kind van hetzelfde ouderpaar krijgt dezelfde familienaam. Er is bovendien een korte overgangsregeling vastgesteld: tot en met 31 december 2024 kunnen ouders van wie het oudste kind is geboren in of na 2016 ook van deze regeling gebruikmaken. Hiervoor zullen wel leges worden gevraagd.

En we noemen het?

Er worden voor dit fenomeen verschillende termen gebruikt. Heel gangbaar is dubbele achternaam. Maar wat is er dubbel aan Mulder Verhaar? Behalve de letter a eigenlijk niets: het is voor de drager ervan slechts één naam. Het Burgerlijk Wetboek spreekt van een combinatie van twee geslachtsnamen van ouders, een hele mond vol en begrijpelijk, want in de Nederlandse wetgeving is geslachtsnaam immers de vaste term voor wat de meeste mensen achternaam of familienaam noemen. Het CBG noemt het samengestelde familienaam. Wij spreken consequent van familienamen omdat daarin de intrinsieke betekenis van het woord het best tot zijn recht komt; en samengestelde zegt iets over de oorsprong van de naam, zoals in de taalkunde bijv. grasrand weliswaar één woord is, maar wel is samengesteld uit gras en rand.

Hoe zit dat internationaal?

Met deze wijziging in het Burgerlijk Wetboek loopt Nederland geenszins voorop. In Spanje, zijn samengestelde familienamen al eeuwenlang heel gewoon. Welke naam voorop komt te staan, de vadersnaam of moedersnaam, mogen de ouders zelf kiezen, maar slechts de eerste naam mag worden doorgegeven aan de volgende generatie. Portugal en Latijns-Amerika kennen een soortgelijke traditie.

Minder bekend is dat ook in veel andere Europese landen samengestelde familienamen mogelijk zijn. In het Verenigd Koninkrijk bestaat al van oudsher veel vrijheid in de familienaamkeuze. In de volgende landen is de samengestelde familienaam eveneens ingevoerd: Ierland in 1997, Noorwegen in 2003, Frankrijk in 2005, Luxemburg en Denemarken in 2006, Polen in 2009, Oostenrijk in 2013, België in 2014, Italië in 2016, Zweden en Finland in 2017. Grote afwezige in dit rijtje is Duitsland.

Van Groot Wassink tot Wong Lun Hing

Er bestaan in Nederland ook nu al tienduizenden familienamen met een spatie. Volgens de nieuwe wetgeving zijn dit geen samengestelde familienamen, ongeacht de oorsprong van de naam. We beschrijven hier enkele categorieën “spatienamen”

Voor namen met voorvoegsels, bijv. Den Otter, De la Mar, Al Saadi, is het evident dat ze ondeelbaar zijn, ook al bestaan ook de familienamen Den, De, La en Al.

Namen van het type Groot Wassink of Klein Gunnewiek, die meestal teruggaan op oude boerderijnamen, worden ook als niet-samengesteld beschouwd. Echter, vanaf 2024 zal ook een kind van Wassink en Groot de naam Groot Wassink kunnen krijgen, die op het oog niet te onderscheiden is van de historische familienaam Groot Wassink, maar wel andere keuzemogelijkheden voor de volgende generatie tot gevolg heeft. Ook namen van het type Van Zuijlen van Nijevelt, die hun wortels veelal in de maatschappelijke bovenlaag hebben en toevoegingen van namen van huizen, landgoederen of heerlijkheden hebben gekregen, blijven ondeelbaar.

Interessant is het naamtype Bruins Slot, Korthals Altes, De Leeuw van Weenen. Dit zijn namen die ooit, met name in de 19e eeuw, met een officiële naamswijziging zijn gevormd uit een vader- en moedernaam. Een samengestelde familienaam avant la lettre dus, maar voor de nieuwe wet toch echt als ondeelbaar beschouwd.

De grootste categorie spatienamen is echter die van immigrantennamen in de laatste honderd jaar: vooral Chinese (bijv. Wong Lun Hing), Arabische (Id Abdelah Ou Ahmed), Spaanse (dos Santos da Cruz) namen vallen op door hun aantal en herkenbaarheid.

Is Rijpma-de Jong ook een samengestelde naam?

Nee. Gehuwden behouden in Nederland altijd hun eigen familienaam. Je kunt echter in de Basisregistratie personen het zogenaamde naamgebruik laten vastleggen en wijzigen. Daarmee bepaal je hoe de overheid jou aanschrijft: met je eigen familienaam of met die van je partner. Of met een combinatie van beide, gescheiden door een koppelteken, bijv. Rijpma-de Jong. Met de samengestelde familienaam bij geboorte heeft dit niets te maken.

Wat als?

Er zijn vele situaties denkbaar die afwijken van de standaard situatie van een gehuwde vader en moeder met Nederlandse nationaliteit, die samen kinderen krijgen. Welke mogelijkheden zijn er bijv. bij adoptie? Of bij het duomoederschap? Wat als één van ouders een andere nationaliteit heeft en al een samengestelde naam heeft volgens dat buitenlandse naamrecht? Of als de vader overlijdt vóór de geboorte? Het voert te ver om deze en allerlei andere bijzondere situaties hier te behandelen. En misschien komen er wel situaties aan het licht waar de wetgever niet aan heeft gedacht. Het betrouwbaarste antwoord zal gegeven moeten worden door de afdeling Burgerlijke stand in je eigen gemeente. Maar je kunt ook altijd een e-mail sturen naar service@cbg.nl.

Wat zijn de gevolgen voor de genealoog?

Deze nieuwe keuzevrijheid beantwoordt aan een wens die bij velen leeft en ligt in lijn met hedendaagse maatschappelijke ontwikkelingen en een streven naar genderneutraliteit. De toekomst zal leren hoeveel ouders gebruik zullen gaan maken van deze nieuwe keuzevrijheid. Toekomstige familiegeschiedenisvorsers zullen er weinig hinder van ondervinden. Een familienaam is een familienaam, of hij nou samengesteld is of niet. En uit een persoonslijst of uit een geboorteakte is altijd op te maken hoe een familienaam is opgebouwd.