Rob van Drie, hoofd sector Expertise en plaatsvervangend directeur van het CBG, bezocht Roots Tech 2018. Voor de thuisblijvers een verslag.

Jaarlijks organiseert FamilySearch in februari/maart in Salt Lake City de vierdaagse conferentie ‘RootsTech’. Sinds de eerste beurs in 2011 is Roots Tech uitgegroeid tot een groots evenement, waar zo’n 20.000 bezoekers van over de hele wereld op afkomen. In de basis heeft het de opzet van een genealogische dag, met stands en lezingen, maar dan met een groot aanbod: een kleine 500 stands en 350 lezingen. Maar RootsTech is meer dan dat.

Tekst: Rob van Drie

Publieks- en netwerkcongres

Onder de bezoekers van RootsTech zijn beginners, professionals en iedereen die zich daar wat betreft kennis en vaardigheden tussen bevindt. Een enquête onder de bezoekers van een van de openingssessies kwam op 17% beginners, 56% gemiddeld ervaren, 22% gevorderd en 5% professional. RootsTech heeft niet alleen een publieksfunctie, het is ook de jaarlijkse wereldnetwerkbijeenkomst, waar de belangrijke spelers in de familiegeschiedenis-industrie elkaar ontmoeten, bedrijven, instellingen, verenigingen, personen. Dat gebeurt in het bijzonder tijdens de social events die FamilySearch en de grote bedrijven in de marge van RootsTech organiseren.

FamilySearch is de centrale speler in - en belangrijke motor van - de familiegeschiedenis industrie. Het heeft wereldwijd vele partnerschappen, met de grote commerciële partijen, instellingen en verenigingen. Het borduurt daarbij voort op de relaties die zijn gelegd door zijn voorganger, de Genealogical Society of Utah. In Nederland kennen we deze vereniging van de microfilmprojecten die het vanaf de jaren veertig van de vorige eeuw bij archiefinstellingen uitvoerde. Het zijn de microfilms die nu in gescande vorm via Zoekakten.nl doorzoekbaar zijn op de website FamilySearch.org. Het eind van het megaproject van het digitaliseren van alle films (wereldwijd) komt in zicht. Tijdens het congres werd verteld dat dit megaproject in twee tot drie jaar voltooid zal zijn. Zonder FamilySearch zou het genealogische landschap er op dit moment heel anders uitzien. FamilySearch wordt gefinancierd door de Mormoonse kerk. Familiegeschiedenis en het onderzoek ernaar zijn immers belangrijk in het Mormoonse geloof.

Bezoek aan Family History Library

Vele congresgangers maakten van de gelegenheid gebruik om de Family History Library te bezoeken. Leesapparaten voor films hebben daar langzamerhand plaats gemaakt voor computers met grote beeldschermen. Je wordt er bijgestaan door landenspecialisten. Op de B1 verdieping, de ‘International Research Floor’ praatte ik bij met een paar specialisten die onder andere onderzoekers met Nederlandse wortels ondersteunen bij hun onderzoek. Mensen met Nederlandse voorouders zijn bevoorrecht vonden ze, met zoveel informatie en bronnen die online te vinden zijn. Als Nederlanders zijn we ons hier misschien niet altijd bewust van. Nederlandse archiefdiensten hebben met steun van vrijwilligers vele archiefbronnen ontsloten.

Later in de week werd dit nog eens bevestigd door John de Jong van FamilySearch, die een lezing hield over online onderzoek in Nederlandse bronnen. John emigreerde als achtjarige jongen als Johannes de Jong naar de Verenigde Staten, werkte lange tijd als marketeer bij Procter & Gamble en sinds enkele jaren bij FamilySearch. Hij deed veel onderzoek naar zijn Nederlandse voorouders. Zijn lezing had als titel ‘The Netherlands: The Most Indexed Country in the World’. Het was trouwens niet de enig keer dat Nederland in Salt Lake City ter sprake kwam. Het offline halen van gezinskaarten door sommige archiefdiensten werd tijdens een paneldiscussie door een bezorgde ‘Legal Genealogist’ Judy Russell als voorbeeld gegeven van wat in Europa gebeurt als gevolg van de General Data Protection Regulation (GDPR, bij ons beter bekend als AVG).

Family Discovery Center

Op de begane grond van de Family History Library is het Family Discovery Center te vinden. Het is niet te missen. Je loopt er tegenaan als je binnenkomt. Grote beeldschermen met felle kleuren geven het een aantrekkelijk uiterlijk. Aan de hand van een tablet die je meekrijgt van een van de vrijwilligers kan je een ontdekkingstocht langs de beeldschermen maken. Basis is je stamboom in Family Tree. Zonder stamboom geen ervaring dus. Daarom heb ik ter plekke snel vier generaties van mijn kwartierstaat ingevoerd. Ik sloot aan op gegevens die over oudere generaties uit mijn kwartierstaat in Family Tree zitten (en voor een deel onjuiste informatie bevatten, verkeerde koppelingen geven). Family Tree heeft de ambitie één grote wereldstamboom te worden, waar genealogen gezamenlijk aan werken. Iedereen kan de gegevens die iemand anders invoerde wijzigen. Dat brengt de nodige fouten in de boom die bijna niet uit te roeien zijn omdat ze na verbetering gewoon weer terug veranderd kunnen worden in de foute informatie. FamilySearch denkt na over een oplossing hiervoor, wat nog best lastig zal zijn.

Met je tablet ga je in het Discovery Center van beeldscherm naar beeldscherm, je klikt de tablet in het ‘docking station’, en je gegevens worden opgehaald en toegepast op de activiteit die bij dat scherm hoort. Zo kan je bijvoorbeeld zien of je verwant bent aan Amerikaanse presidenten. Bij een ander scherm wordt historische informatie gegeven over het geboortejaar van elke voorouder uit de jongste vier generaties (tot en met de overgrootouders) en vertelt men over de spreiding van je voornaam en familienaam in de Verenigde Staten. Die (Amerikaanse) historische context staat ook centraal bij een volgend scherm, waarin je kwartierstaat wordt getoond. Je kunt elke voorouder aanklikken. Er verschijnt dan een tijdlijn voor de periode waarin hij of zij leefde, met historische achtergronden en gebeurtenissen uit die tijd.

Tot het Discovery Center hoort ook de mogelijkheid een montagefoto te maken, van jou in de outfit van een land waar je voorouders vandaan kwamen, en er is een cel waar je een geluidsopname kan maken. Je kunt er een familieverhaal vertellen dat wordt toegevoegd aan je Family Tree.

Connect - belong

Het congresthema was deze keer ‘connect – belong’ (verbinding maken, deel uitmaken van). Steve Rockwood, de CEO van FamilySearch, kondigde aan dat de invulling van het programma zou leiden tot ‘a bunch of high fives’, onverwachte ontmoetingen met familieleden. De congres app speelde hier handig op in. Zo kon je met de app niet alleen een keuze maken uit het lezingenprogramma, zien welke exposanten aanwezig waren en contact leggen met andere deelnemers, maar ook de speciale functionaliteit ‘find relatives at rootstech’ gebruiken. Daarvoor moest je wel een stamboom gebouwd hebben in Family Tree van FamilySearch. De app zocht naar verwanten en gaf daarbij aan hoe je familie van elkaar was, met een opgaande lijn van voorouders naar je gemeenschappelijke voorvader en dan weer een neergaande lijn naar je verre neef of nicht. Met mijn vier generaties kwartierstaat als probeersel in Family Tree had ik geen verwanten.

Maar sommige congresgangers hadden honderden ‘cousins’ op RootsTech. Grootste kanshebbers waren de deelnemers met goed gedocumenteerde zeventiende- en achttiende-eeuwse kwartieren in New Netherlands en New England, waar veel afstammelingen van zijn in de Verenigde Staten. Zoals bij meer activiteiten op RootsTech was ook hier een prijs mee te verdienen. De prijswinnaar met de meeste verwanten scoorde 360 ‘cousins’. Het leverde haar een applaus en nieuwe laptop op.    

Kennis delen

Het lezingenprogramma bood een breed scala aan onderwerpen in parallelle sessies, zo’n twintig lezingen tegelijk. Wie het lastig vond om te kiezen kon terugvallen op de vuistdikke syllabus. Van veel lezingen was daarin een samenvatting te vinden. Daarnaast was er een demotheater, gesponsord door het DNA bedrijf 23AndMe, met comfortabele fauteuils, zo ontspannend dat sommige toehoorders de ogen niet open konden houden.  

De schaal van RootsTech heeft ook zijn keerzijde, bezoekers moesten bij verschillende gelegenheden lang in de rij staan. Wie een lezing van een populaire spreker bij wilde wonen moest al lang van tevoren – een half uur tot een uur - in de rij gaan staan, met het risico dat er alsnog niet voldoende plaats zou zijn. Het scannen van je bezoekerspas bij binnenkomst in de zalen zorgde ook voor logistiek oponthoud. Kennis kon natuurlijk ook gehaald worden bij de stands die er waren, of een half uur boeken in de ‘coaches corner’ bij een specialist die goed thuis was op een bepaald onderzoeksterrein (georganiseerd door het bedrijf Trace.com).

DNA reuring

DNA genealogie zorgde deze RootsTech voor de meeste reuring. Genealogie is de afgelopen decennia big business geworden, en DNA genealogie geeft dit een extra boost. DNA-consumententesten voor familiegeschiedenis zijn inmiddels bijna twintig jaar op de markt. Bedrijven bieden hierbij tests direct aan de consument aan.Na de eerste DNA consumententesten in 2000 zijn er verschillende bedrijven op de markt gekomen die deze tests leveren. Sinds het instappen van Ancestry (2012) en MyHeritage (2016) is de groei van de markt versneld. De schatting is dat op dit moment zo’n 15 miljoen mensen een DNA consumententest hebben gedaan. Tijdens RootsTech voorspelde een panel van ‘genetic genealogists’, die van DNA genealogie hun beroep gemaakt hebben, dat eind volgend jaar het aantal van 55 miljoen gehaald zal zijn en dat het binnen vijf jaar om een paarhonderd miljoen zal gaan.

Living DNA

Tijdens RootsTech 2018 profileerden vooral het Engelse Living DNA en MyHeritage zich met nieuws op DNA terrein. Living DNA biedt een drie-in-één test aan (Y-DNA, autosomaal DNA en mitochondriaal DNA). Daarbij proberen zij zich op dit moment te onderscheiden met een gedetailleerdere geografische herkomstanalyse. Bij de opbouw van hun regio-indeling maken ze gebruik van DNA van testers waarvan de vier grootouders binnen een cirkel van tachtig kilometer geboren zijn. Dat heeft in Groot-Brittannië en Ierland al tot positieve resultaten geleid, waarmee ze zich van de concurrentie onderscheiden. In andere landen is Living DNA bezig met het inzamelen van dit soort informatie. In Duitsland werkt het hiervoor samen met de Verein für Computergenealogie (CompGen). Bij dit project zit men op veertig procent van de benodigde tests, zo meldde CEO David Nicholson tijdens RootsTech.

Toekomst herkomstanalyse

Die herkomstanalyse (‘ethnicity’, ‘admixture’) is goed beschouwd op dit moment het meest onbetrouwbare en daarmee minst bruikbare onderdeel van de autosomale test (op ‘alle voorouders’). Maar het vormt juist wel de grootste aantrekkingskracht voor de consument en is voor velen het belangrijkste argument om de test te kopen. Eigenlijk gaat het vertrouwen dat je in dit soort tests kunt hebben op dit moment niet verder dan het continentale niveau. Binnen een continent slaat men de plank meestal mis.

Bijkomend voordeel voor de testbedrijven – naast de directe inkomsten – is dat de databases snel groeien. De bedrijven voorspellen voor de toekomst betere en gedetailleerdere geografische herkomstanalyses, waarbij men niet alleen plaats, maar ook tijd gaat duiden (‘in die periode woonden je voorouders in dat gebied’). Misschien is dat niet alleen verkoopretoriek. Analyse van deze ‘big data’, al dan niet in combinatie met wat er aan gegevens over de stambomen van de testers beschikbaar is, zal ongetwijfeld tot nieuwe mogelijkheden en inzichten leiden.

MyHeritage

Ook MyHeritage roerde zich op het gebied van de DNA genealogie. Bedrijven gebruiken RootsTech om nieuwe ontwikkelingen bekend te maken, omdat er dan veel aandacht voor te genereren is. Zo kondigde MyHeritage de good willl actie DNA Quest aan: 15.000 geadopteerden in de VS krijgen een gratis DNA test. Daarnaast lanceerde My Heritage een update van de DNA chromsoombrowser, met de mogelijkheid om je DNA op chromosoomniveau met je matches (mensen waarmee je DNA deelt) te vergelijken en om je lijst met matches en stukjes DNA die je deelt te downloaden. MyHeritage richt zich op dit moment in het bijzonder op de Europese DNA markt, zoals we in Nederland gemerkt hebben. Reclame voor hun test is regelmatig te zien op de Nederlandse televisie. Volgens CEO Gilad Japhed zijn de mogelijkheden van de DNA-genealogische test in Europa nog relatief onbekend, zeker vergeleken met de VS. Meer Europese data betekent natuurlijk ook dat Amerikanen meer ‘cousins’ aan de overkant van de oceaan gaan vinden.

Stamboom bouwen op basis DNA

Zowel Living DNA als MyHeritage kondigde aan dat zij verwachten in de nabije toekomst een verwantschapsnetwerk op basis van je DNA te kunnen bouwen. Dat geeft dan in schemavorm weer welke relatie je tot de verschillende matches hebt en hoe zij in je netwerk van verwanten te plaatsen zijn. Het klinkt misschien als een sprookje, maar ook de genetisch-genealogen die op RootsTech in een panel de ontwikkelingen bespraken vonden dit geen onwaarschijnlijk toekomstbeeld. Veel van het handwerk wordt ze daarmee uit handen genomen. Dat leidde tot de schertsende opmerking van gespreksleider Scott Fisher (bekend van de podcast Extreme Genes), dat de professionele DNA-genealogen binnenkort zonder werk zouden komen te zitten. Dat zal zo’n vaart niet lopen. Interpretatie zal nodig blijven, waar kennis en ervaring voor nodig is.

DNA genealogie is nog volop in ontwikkeling. De onderlinge concurrentie tussen de bedrijven die tests aanbieden is goed voor de consument. Ze werken aan de verbetering van hun product. Nu haken consumenten vaak af nadat de eerste testresultaten bekend geworden zijn. De testbedrijven zullen meer gaan verklaren, meer gereedschappen gaan bieden. Wat nu nog door derden wordt aangeboden (‘third party software’) zullen ze integreren in hun eigen aanbod. MyHeritage kondigde bijvoorbeeld al aan zelf een functionaliteit te gaan bieden als DNA Painter. DNA Painter won dit jaar de innovatie prijs bij RootsTech. Het geeft je de mogelijkheid om stukjes DNA die je hebt geïdentificeerd als afkomstig van bepaalde voorouders op een chromosomenoverzicht te plaatsen, met daarbij een annotatie.

Papieren genealogie in het gedrang?

Gilad Japhed, de CEO van MyHeritage verklaarde tijdens zijn RootsTech presentatie dat de toekomst van genealogie de genetische genealogie is. Dat heeft natuurlijk te maken met de zakelijke kansen die hij ziet. Komt de ‘traditionele’ papieren genealogie hierdoor niet in het gedrang? DNA genealogie en ‘paper trail genealogy’ kunnen – en zullen – elkaar denk ik vooral versterken. DNA genealogie zal steeds meer deel gaan uitmaken van de gereedschapskist van de genealoog. Het kan bijvoorbeeld bewijsvoering versterken, richting geven waar het antwoord te zoeken, theoretische verwantschap op basis van DNA onderzoek door onderzoek in papieren bronnen bevestigen of ontkrachten. Het zou mooi zijn als DNA genealogie testers juist stimuleert om papieren onderzoek te gaan doen naar hun familiegeschiedenis.

Educatie van de DNA consument nodig

Tijdens de ‘Innovation Showcase’ bij de openingssessie van RootsTech op woensdag discussieerde een panel van medewerkers van de DNA testbedrijven over de uitdagingen die er op dit moment voor hen zijn. Daarbij werd als een van die uitdagingen de educatie van het publiek genoemd, in het bijzonder in Europa. Het is inderdaad nodig het publiek goed te informeren over de mogelijkheden en onmogelijkheden van DNA genealogie, en ook over de ethiek ervan. Hoe zit het met de privacy. Welke medische kant zit er aan DNA genealogie? Wat gebeurt er in de toekomst met mijn informatie? Welke verantwoordelijkheid heeft de consument zelf? Het CBG ziet hier een verantwoordelijkheid: het publiek op een onafhankelijke manier informeren en adviseren. Binnenkort verschijnt op deze website een themadossier DNA genealogie.