Een Franse onderscheiding in de hoogste categorie geeft extra kleur aan de familiegeschiedenis.

In overlijdensadvertenties worden ze altijd vermeld: ridderorden, of oneerbiedig genoemd ‘lintjes’. Het gebruik om mensen te belonen met een onderscheiding bestaat al honderden jaren. Binnenlandse onderscheidingen zijn vaak wel bekend, maar het is ook goed om voorbij de landsgrenzen te kijken of je voorouder wellicht in het buitenland is onderscheiden. Zo kent Frankrijk al tweehonderd jaar het Legioen van Eer, die nog altijd wordt uitgereikt voor dapperheid en moed.

Toegelaten in het legioen

Het Legioen van Eer was bewust bedacht om zowel burgers als militairen te kunnen eren en is ingesteld in 1802 door Napoleon. Met de Franse revolutie waren de orden van het koninkrijk afgeschaft, maar er was wel behoefte aan een nieuwe manier om ingezetenen van de republiek te kunnen eren. De gedachte was tevens dat je niet tot ridder werd geslagen, maar in het legioen werd toegelaten. Daar hoorde een jaarlijkse uitkering bij. Vanaf het begin werd de onderscheiding ook aan vrouwen uitgereikt, hetgeen ongebruikelijk was: in veel landen waren er aparte ridderorden voor vrouwen.

Regelmatig duikt Napoleon op in een Nederlandse familiegeschiedenis; vooral omdat vele jongemannen zijn opgeroepen om deel te nemen als soldaat in het Franse leger. Hierover is onder meer geschreven in boeken als ‘Soldaten van Napoleon’ en ‘Onze voorouders in de legers van Napoleon’. Over individuele personen is vaak ook een uitgebreid verhaal te vertellen. Zo verscheen er al in 1906 een boekje met de titel ‘Lotgevallen van Jacob Theodoor Cremer als Garde d'Honneur onder Napoleon in 1813 en 1814’. Regelmatig werd de militaire loopbaan van deze mannen bekroond met een onderscheiding, en vaak was dat het Legioen van Eer. De genoemde boeken zijn vanzelfsprekend ter inzage op te vragen uit onze Bibliotheek.

Onder invloed van Napoleon verschenen er almanakken op allerlei gebieden, zo ook voor het Legioen. Hierin werden de nieuwe benoemingen vermeld, de nog levende dragers, en wie er afgelopen jaar waren overleden. Tijdens de opstand in Parijs in 1870 is het archief van de benoemingen van het Legioen van Eer in vlammen opgegaan. Er ontbreekt dus helaas informatie. Met behulp van verschillende almanakken was het echter wel mogelijk de administratie te herstellen. Er zijn nieuwe kopieën gemaakt, vaak aan de hand van stukken uit andere bronnen. Men is ook doorgegaan met het uitgeven van jaarboeken waarin de namenlijsten waren te vinden. Het CBG bezit enkele van deze zogenoemde ‘Annuaires’, die je kunt aanvragen uit onze Bibliotheek. De benoemingen van niet-Franse burgers zijn ondergebracht in aparte secties per land, zodat de Nederlandse inschrijvingen gemakkelijk zijn te vinden.

Meer dan twintig pagina’s

Frankrijk had, in vergelijking met Nederland, lange tijd een achterstand op het gebied van digitalisering en beschikbaarstelling van archiefmateriaal. De afgelopen jaren is dat ingelopen, en nu is er veel online te vinden. Via de Archives Nationales zijn de gedecoreerden op te sporen. Enige kennis van de Franse taal is wel aan te raden, want de Engelse versie van de website biedt weinig houvast. Behalve de database met personen, is er vaak ook een dossier te vinden: dit zijn scans van de kopieën van archiefstukken. Soms maar twee bladzijden, maar het kan oplopen tot meer dan twintig stuks. In de verschillende pagina’s is vaak het beroep, het woonadres, en het overlijden te vinden. Wanneer er aan de benoeming een pensioenuitkering was verbonden, werden alle betalingen nauwkeurig geregistreerd.

Kleur in de familiegeschiedenis

Zo wordt Adriaan Louis Herman Obreen tot ridder benoemd op 30 oktober 1889. Hij was Nederlands afgezant naar de wereldtentoonstelling in datzelfde jaar te Parijs, ter gelegenheid waarvan de Eiffeltoren is gebouwd. Onderdeel van zijn dossier is de rouwkaart die zijn nazaten naar de Kanselarij van de Orde hebben gestuurd. Door te zoeken op ‘Hollande’ of ‘Pays-Bas’ kan het probleem van verkeerd geschreven familienamen worden omzeild. Door de digitale en de geschreven bronnen te combineren, kunnen allerlei details in de familiegeschiedenis meer kleur krijgen. Het Legioen van Eer hoort daar zeker in thuis.