De Koninklijke Bibliotheek heeft in samenwerking met uitgeverij Vantilt een boek gepresenteerd waarin de vijftig thema’s van de Canon van de Nederlandse Geschiedenis worden behandeld aan de hand van objecten uit de rijke KB-collectie. Tegelijkertijd is er in de tentoonstellingsruimte De Verdieping (in het gebouw van de KB) een expositie ingericht waar veel van deze objecten zijn te bezichtigen.

verslag: Martijn Spruit, informatiespecialist CBG.

De Canon van de Nederlandse geschiedenis is inmiddels meer dan tien jaar oud en wordt uitgebreid gebruikt in het geschiedenisonderwijs. Er gaan alweer stemmen op tot herziening van de vijftig vensters en de tien tijdvakken. Critici noemen onder meer het gemis aan vrouwen, de typische “naar binnen gerichte blik”, en te weinig oog voor minderheden en pijnpunten in de eigen geschiedenis. Met dit boek wil de KB nadrukkelijk een bijdrage leveren aan de discussie over de Canon. Het biedt ook de gelegenheid verschillende objecten uit de depots te tonen die niet onmiddellijk in de ranglijst van topstukken voorkomen maar wel meer aandacht verdienen.

Op donderdagmiddag 13 september 2018 vond er een KB-Café plaats. Na de opening door KB directeur Lily Knibbeler leidde Eva Biesiot (Hoofd Communicatie KB) het gesprek over de Canon en het boek. Als eerste introduceerde zij Jan Bos, eindredacteur van het boek en daarmee voortrekker van het gehele project: hij was tot zijn recente pensionering in dienst bij de KB als teamleider collectiekennis. Vervolgens professor Joep Leersen: hij doceert Cultuur- en Literatuurgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, en tot slot stelde zij Irene van Renswoude voor, zij is kortgeleden benoemd tot bijzonder hoogleraar Wetenschap van het handschrift in relatie tot de beschavingsgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Deze zogeheten ‘Herman de la Fontaine Verwey-leerstoel’ is mede ingesteld door de Koninklijke Bibliotheek.

De nieuw-benoemde hoogleraar bekende direct in het gesprek eigenlijk best een hekel te hebben aan lijstjes en dus ook aan de Canon als opsomming. Joep Leerssen lichtte vervolgens toe dat canonvorming sowieso meestal een nationaal politiek proces is: het is codificatie van een cultuuruiting (“Hoe wordt er nu over de geschiedenis van een land of streek gedacht?”) Het wordt gezien als tijdloos en permanent, terwijl het dat niet is. De keuze voor bepaalde onderwerpen in de Canon zegt juist veel over het nu, en eigenlijk niet zoveel over het verleden. Hij noemde als opvallende gaten in de huidige Canon onder andere zaken als Film, Mode en Sport. Het debat over de herziening van de Canon is dus tegelijk ook een discussie over de vraag wat wij belangrijk vinden in onze eigen geschiedenis.

Het boek en de tentoonstelling is samengesteld door een team van collectiespecialisten van de KB. Zij kwamen soms tot verrassende keuzes bij verschillende vensters van de Canon. In een Middeleeuws venster wordt een medisch tractaat uit een Italiaans klooster, vertaald uit het arabisch, getoond om aan te geven dat er veel internationale uitwisseling plaatsvond. Als illustratie voor de Tweede Wereldoorlog is onder meer gekozen voor een wervingsposter van de SS met een afbeelding van Michiel de Ruyter. De aanwezigen benadrukten dat de Canon zelf niet in steen gehouwen moet zijn. Het kan een middel zijn om de tijdlijn van de geschiedenis te verbeelden maar moet niet misbruikt worden om een “wij” versus “zij”-denken mogelijk te maken. De geschiedenis is altijd complexer dan het soms wat eenvoudige beeld dat ligt vastgelegd in de Canon. Hoewel het door de politiek is begonnen, moet de discussie over de Canon – waarin dit boek nadrukkelijk een onderdeel wil zijn – door historici, docenten en liefhebbers worden gevoerd.