Veel instellingen in Nederland beschikken over een schat aan bronnen over (binnen- en buitenlandse) oorlogsslachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog. Ze beheren gedenkboeken, biografische schetsen en lijsten van gevallenen, die vaak onbekend en niet altijd gemakkelijk te vinden zijn. Wij zochten ze voor je bij elkaar. Hieronder volgt onze top zeven voor jouw onderzoek.

1. Gedenkboeken bij het CBG

Is jouw vader, opa, of (oud)oom gesneuveld tijdens de Tweede Wereldoorlog? Een belangwekkende bron om oorlogsslachtoffers te traceren zijn de gedenkboeken. Ze zijn in tal van bibliotheken, archiefinstellingen, musea en oorlogsstichtingen in te zien. Houd er wel rekening mee dat in de loop der jaren veel data in de gedenkboeken aangevuld en/of gecorrigeerd zijn.

De CBG Bibliotheek beschikt over veel oorlogs- en herdenkingsboeken, die op trefwoord doorzoekbaar zijn. Zoek bijvoorbeeld op ‘gedenkboek', kies ‘bibliotheek’ en verfijn dan verder door voor een bepaalde auteur te kiezen of een onderwerp als ‘drukkers’, ‘joden’ of ‘onderwijs’. Zo helpen we je op weg bij het vinden van wat je zoekt!

2. Diverse organisaties met gedenkboeken

Het Nationaal Archief heeft een paar jaar geleden het archief van de afdeling Oorlogsnazorg van het Nederlandse Rode Kruis verworven. In dat archief is een serie van 42 gedenkboeken opgenomen. In de Koninklijke Bibliotheek (KB) en ook in Herinneringscentrum Kamp Westerbork en het Oorlogsmuseum Overloon zijn gedenkboeken voorhanden. Zo beschikt Westerbork over een boek met 102.000 namen van Joodse Nederlanders die niet meer teruggekeerd zijn. Dit boek is alleen fysiek in te zien. Als je gegevens over een oorlogsslachtoffer wilt weten, dan kun je een mail sturen naar naamengezicht@kampwesterbork.nl. Overloon beschikt weliswaar over een bibliotheek, maar is alleen toegankelijk voor wetenschappelijk onderzoek. De KB heeft een aantal streekgebonden gedenk- en herdenkingsboeken in haar bezit, waaronder een boek over omgekomen politiemensen in de regio Rotterdam-Rijnmond.

3. Geen graf, wel een vermelding

Ook stichtingen zijn actief in het toegankelijk maken van gedenkboeken. In de database op de website van de Oorlogsgravenstichting zijn 180.000 Nederlandse oorlogsslachtoffers terug te vinden. Hieronder zijn ook de gegevens opgenomen van de bijna 130.000 Nederlanders voor wie geen graf kon worden ingericht. Teneinde hun nagedachtenis in ere te houden, heeft de stichting in de jaren zestig van de vorige eeuw gedenkboeken laten vervaardigen waarin hun namen zijn opgetekend.

4. Gedenkboeken voor verzetsstrijders

Naast slachtoffers kun je natuurlijk ook verzetshelden in de familie hebben. Het tweedelige gedenkboek ‘Het Grote Gebod’ beschrijft de geschiedenis van het verzet in de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO) en Landelijke Knokploegen (LKP). Het bijzondere van dit boek is dat de foto’s van de verzetsstrijders in het boek zijn opgenomen met de belangrijkste persoonlijke gegevens. Opvallend is dat er een lijst met verraders en provocateurs is bijgevoegd. Het boek staat in de CBG Bibliotheek en is eveneens online beschikbaar. Ten slotte kan nog het gedenkboek Verzetsherdenkingskruis worden genoemd, waarin opgenomen een Register van dragers van het Verzetsherdenkingskruis.

5. Lokale en regionale herdenkingsuitgaven

Een aantal plaatselijke instellingen wil de herinnering aan de gevallenen levend houden door overzichten van oorlogsslachtoffers aan te bieden, zoals de Stichting Jaarlijkse Herdenking Gevallenen 1940/1945 en museum Grebbeberg. In sommige gevallen worden ook biografische verhalen van oorlogsslachtoffers opgenomen.

Komt je familie uit Brabant? Het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) heeft het initiatief genomen om foto’s en verhalen op te nemen van alle Brabantse gesneuvelden en die verhalen te bundelen en te digitaliseren. Het overzicht is te raadplegen via een speciaal hiervoor gemaakte website van het BHIC. In de herdenkingsuitgave zijn de namen van alle gevallenen opgenomen. Ze zijn gerangschikt naar hun laatste woonplaats.

6. Publicatie met uitgeschakelde militairen

De publicatie van kolonel b.d. J.W. de Leeuw mag niet onvermeld blijven. Hij geeft een overzicht van de in mei 1940 overleden militairen. Bij elke militair wordt vermeld waar hij in het gevecht werd uitgeschakeld, inclusief de plaats en datum. Dit is een van de bijzondere publicaties die in de CBG Bibliotheek te vinden zijn.

7. Biografische schetsen over scholieren en docenten

Naast militairen worden ook lijsten van andere groeperingen bijgehouden. Zo vind je in de CBG Bibliotheek een lijst van (oud-)scholieren en (oud-)docenten van het Haagse Gymnasium Haganum die de oorlog niet hebben overleefd, inclusief een biografische schets.

Aanrader: begin digitaal

Tijdens de lockdown zul je veel van bovenstaande publicaties nog niet kunnen inzien. Maak dan alvast een begin met je zoektocht op de website Oorlogslevens van het Netwerk Oorlogsbronnen. Daar wordt het beschikbare oorlogserfgoed van meer dan 250 organisaties aan elkaar gekoppeld rondom gebeurtenissen, plaatsen, personen en thema’s. Een van de organisaties die hierin participeert (naast het CBG) is het Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies NIOD. Dit instituut beheert naast informatie over Joodse oorlogsslachtoffers ook gegevens over verzetsstrijders én daders.