Wie Nederlandse familiewapens onderzoekt kan niet om de CBG-collectie Muschart heen. Deze roze systeemkaartjes worden geroemd om hun accuratesse en bewijskracht. Na een lang bewerkingsproces heeft het CBG dit heraldische erfgoed in november 2023 online raadpleegbaar gemaakt.

De collectie bestaat uit 110.000 systeemkaartjes met heraldische beschrijvingen van eigen bodem. De heraldicus Rudolph Théodore Muschart (1873-1955) vervaardigde ze tussen 1915 en 1950, naar eigen zeggen na een afwijzing in de liefde. Nadat de kaartjes in 1944 tijdens de slag om Arnhem bij het Rijksarchief Gelderland in de vuurlinie hadden gelegen, verkocht de bejaarde heraldicus uiteindelijk zijn archief aan het CBG. Daar werd het langdurig op de studiezaal geraadpleegd. Parallel daaraan werden er in het Rijksarchief Gelderland kopiekaarten gebruikt voor specifiek Gelders onderzoek. Muschart was daar kind aan huis.

De kaartjes

Door langdurig gebruik waren de kaartjes half versleten en bros geworden. Tijd dus om ze te digitaliseren. Vanaf 2016 is de verzameling op hoge resolutie gescand en in 2023 met behulp van crowdsourcingplatform Het Volk gecontroleerd.

De kaartjes hebben een vaste indeling: linksboven de wapenbeschrijving in heraldische vaktaal, middenin de persoonsgegevens van de historische wapenvoerder en onderaan de bronvermelding. Op de keerzijde die aan de rechterkant erbij is gevoegd, zijn vaak geassocieerde personen vermeld en aanvullende notities gemaakt, soms met een informatief tekeningetje. Muschart had een sterk hellend en consequent handschrift waar je snel aan went.

Bij de digitalisering is aan ieder kaartje een aantal trefwoorden toegekend die je leiden naar de oude ‘Muschartcategorieën’. Zo kan je bij een zoektocht naar een onbekend wapen vrij eenvoudig tot een bijbehorende naam komen. Als je bijvoorbeeld trefwoorden ‘Muschart’, ‘adelaar’ en ‘vergezeld’ invoert, kom je op zoekresultaten waar je een adelaar aantreft die bijvoorbeeld is omgeven door drie kruisjes, een aantal blokjes of een ster. Het is goed om wat te spelen met de categorieën en zoekresultaten om greep te krijgen op Muscharts systeem.

Wapenrecht

De waarde van de collectie Muschart ligt in zijn wetenschappelijke aanpak waarbij de bronvermelding een grote bewijskracht geeft. Het voeren van een achternaam die overeenkomt met de naam van een historische wapenvoerder is onvoldoende reden om een wapen te kunnen gebruiken. Volgens het oude gewoonterecht en de sociale regels moet je juridisch kunnen onderbouwen hoe je afstammingsrelatie tot die wapenvoeder is. Wapens vererven in de regel via de mannelijke lijn, maar soms ook langs een voormoeder als de achternaam langs die weg werd (of wordt) doorgegeven.