De Nederlandse Genealogische Vereniging (NGV) organiseerde vorige week zaterdag, 4 november 2017, de Brabantdag Familiegeschiedenis in het Provinciehuis ’s Hertogenbosch. Met dit evenement hoopt de NGV de aanzet tot een nieuwe (landelijke) traditie te leveren. Dit moet leiden tot een tweejaarlijks evenement van de NGV dat telkens in een ander deel van het land wordt georganiseerd. CBG en WieWasWie waren van de partij en brengen verslag uit.

Door Vera Weterings

In het statige Provinciehuis van Noord-Brabant vond de Brabantdag Familiegescheidenis plaats op zaterdag 4 november. De Brabantdag Familiegeschiedenis was een dag waarbij de schijnwerpers de hele dag gericht waren op genealogie en familiegeschiedenis. Bezoekers konden zich onderdompelen in de wereld van stamboomonderzoek bij één van de lezingen, in gesprek gaan met aanwezige experts en het genealogisch terrein verder verkennen op de informatiemarkt. In het statige Provinciehuis van Noord-Brabant vond de Brabantdag Familiegescheidenis plaats op zaterdag 4 november. De Brabantdag Familiegeschiedenis was een dag waarbij de schijnwerpers de hele dag gericht waren op genealogie en familiegeschiedenis. Bezoekers konden zich onderdompelen in de wereld van stamboomonderzoek bij één van de lezingen, in gesprek gaan met aanwezige experts en het genealogisch terrein verder verkennen op de informatiemarkt.

Informatiemarkt

Bij binnenkomst in het Provinciehuis was de bezoeker direct in het hart van de genealogische markt waar ook het CBG en WieWasWie te vinden waren met een informatieve stand. Ook was er een speciale hoek waar de Brabantse archieven te vinden waren. Zo vertelde bijvoorbeeld het Brabants Historisch Informatie Centrum hier meer over de strafgevangenisregisters en het notarieel archief dat steeds beter online te doorzoeken is.

Opening

In de Bois le Duc zaal werd die ochtend het spits afgebeten door professioneel genealoog John Boeren met een inspirerende presentatie over het plezier dat stamboomonderzoek met zich meebrengt. Ook wees hij op een aantal handige hulpmiddelen bij de zoektocht naar je voorouders. Rond half twaalf vulde de Bois le Duc zaal zich voor de opening. Zo’n vijfhonderd gasten waren aanwezig toen dagvoorzitter Anton Neggers het publiek welkom heette en het woord gaf aan Wim van de Donk, commissaris van de Koning in de provincie Noord-Brabant. Van den Donk wees op het belang van geschiedenis en hoe je door middel van je stamboom kennismaakt met het verleden en de verhalen van je voorouders. Hierna nam Peter de Bruin, voorzitter van de Nederlandse Genealogische Vereniging het woord die de nieuwe website van de NGV officieel lanceerd waarop het verhaal over je voorouders een centrale plek heeft gekregen.

Na de opening verraste René Bastiaanse, directeur van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC), de aanwezigen op geheel eigen wijze alle aanwezigen met een interessant verhaal over hoe je jouw eigen familiegeschiedenis in het groter geheel kunt plaatsen en hoe je met behulp van allerlei (digitale) bronnen jouw familiegeschiedenis meer vorm kunt geven. Bastiaanse wees ook op het feit dat een genealoog veel meer is dan een historicus, bij stamboomonderzoek is het immers ook nuttig om kennis te hebben van de van de meteorologie, numismatiek, chronologie, paleografie, oorkonde- en zegelleer en heraldiek. Ondanks dat familiegeschiedenis veel meer is dan een stamboom weet nog niet elke genealoog dit te verwerken in een mooi eindproduct. Bij het BHIC worden nog regelmatig boeken aangeboden met alleen reeksen namen: “geraamtes zonder vlees op de botten. Een kerstboom zonder ballen. Genealogie wordt pas familiegeschiedenis als de ballen in de boom worden gehangen.”  Aan de hand van verschillende online bronnen op de website van het BHIC toonde Bastiaanse hoe verhalen bij een stamboom kunnen worden toegevoegd. Zo is informatie te vinden in de boevendatabase, ook van commissaris van de Koning Van de Donk, maar ook in de Brabantse eregalerij of op de website De Auto van Mijn Opa is informatie te vinden. Wanneer je gebruik maakt van dit soort informatie, kunnen genealogen ook een bijdrage geven aan de regionale geschiedenis.

Genealogie zonder verhalen is als een kerstboom zonder ballen.

Gevarieerd programma

Naast de doorlopende informatiemarkt vonden er doorlopend presentaties en filmvoorstellingen plaats. Erik-Jan Broers ging bijvoorbeeld in op criminele voorouders in Brabant, er was een talkshow waar amateur-genealogen vertelden over hun eigen onderzoek en er was in de centrale een kleine tentoonstelling met Brabantse gesneuvelden. Ik bezocht een aantal lezingen.

Verborgen verleden

Rond het middaguur was het tijd voor Verborgen verleden. Projectleider van het televisieprogramma, Jan van Holsteyn, gaf een kijkje in de keuken van het historische programma. Zo legde hij onder andere uit dat het programma gebaseerd is op het BBC programma Who do you think you are? In elke aflevering van Verborgen verleden wordt de kijker meegenomen in de zoektocht naar de geschiedenis en stamboom van een bekende Nederlander.  Van Holsteyn legde uit dat het hierbij niet alleen belangrijk is dat er iets te vinden is van zo’n persoon, maar vooral ook dat de BN’er in kwestie inlevingsvermogen heeft, zodat hij zich kan voorstellen hoe zijn voorouders leefden en wie zij waren. Daarbij is het ook gewenst dat de BN’er ad rem is zodat de natuurlijke reactie op ontdekkingen kan worden vastgelegd op camera.

Wat komt er allemaal kijken bij het maken van een uitzending? Dat start bij het selecteren van een hoofdpersoon, waarbij het belangrijk is om gedurende een seizoen een gemêleerd gezelschap BN-ers te nemen. Dat betekent vaak zoeken naar vrouwen en allochtonen, animo onder de wat oudere (blanke) mannen is er immers genoeg. Wanneer de BN-ers zijn geselecteerd wordt eerst een gesprek met de redacteur gedaan om te toetsten of diegene genoeg inlevingsvermogen heeft, maar ook om te achterhalen of diegene al wat van zijn familiegeschiedenis weet. Het zou immers zonde zijn als de zoektocht al heeft plaats gevonden en alle krenten dus al uit de pap zijn. Daarnaast wordt ook altijd gekeken naar de interessegebieden van de BN-er in kwestie; wat zou diegene willen weten. Vervolgens wordt CBG|Centrum voor familiegeschiedenis ingeschakeld voor een genealogische quick scan om te checken of er interessante voorouders zijn en dus een mooie aflevering te maken valt. het CBG maakt vervolgens een kwartierstaat die minstens zes generaties teruggaat zodat er een kale stamboom ontstaat die bij andere archieven vervolgens aangekleed kan worden door allerhande  verhalen met behulp van bronmateriaal. Er worden opnamedagen gepland waarbij locaties van te voren worden bezocht en met archiefinstellingen wordt doorgenomen wat voor materiaal er voor handen is. Tijdens de opnamedagen is het vervolgens voor de NTR ploeg zaak om de BN-er in de Verborgen verleden-bubbel te houden, zodat deze gefocust blijft op zijn of haar familiegeschiedenis en de ontdekkingen die gedaan worden. Uiteindelijk is per aflevering vaak zo’n twaalf tot twintig uur materiaal beschikbaar wat moet worden ingekort tot drie kwartier. Bij een eerste inkort-sessie wordt gemonteerd tot twee uur of anderhalf uur waarna stambomen, historische blokjes en ondertitels in de uiteindelijke versie worden toegevoegd. Dan is de uitzending klaar voor tv en wordt ook online het nodige klaar gezet. Zo worden verwijzingen gemaakt naar Andere Tijden en ook het CBG draagt haar steentje bij: na afloop van elke uitzending wordt een blog gepubliceerd. In deze blog wordt ingegaan op interessante zijpaden die de uitzending niet hebben gehaald en zo nu en dan ingezoomd op specifieke zaken met praktische onderzoektips. Want hoewel de wens onder een groot publiek bestaat, wordt niet iedereens verleden in het programma onderzocht. Het blijft tv en voor je eigen stamboom is het toch echt nodig om zelf de zoektocht naar de archieven te ondernemen en te ontdekken wat voor mooie verhalen er bij jouw voorouders te vinden zijn.

Nederlandse Spoorwegen

Jos Mandos van Heemkunde Boxtel focuste in zijn presentatie op de rol van de spoorwegen en arbeidsmigratie in de negentiende eeuw. Hij begon zijn verhaal met wat achtergrondinformatie over station Boxtel. Boxtel was ooit namelijk één van de grootste stations onder de rivieren en een knooppunt waar verschillende lijnen samenkwamen: Tilburg (1865), Den Bosch (1868), Eindhoven (1865) en Wesel (1873). Met name het Duitse lijntje was een belangrijke verbinding tot 1914. Omdat Boxtel een belangrijk knooppunt was, trok dit veel mensen die werkten bij het spoor aan en als je vroeger werkte bij het spoor dan hoorde verhuizingen daarbij. Overplaatsing gebeurde regelmatig op basis van opleidingsniveau of een tekort of overschat aan personeel in bepaalde gebieden. Zo blijkt dat spoorwegbeambte Aart Muidam  in vrij korte tijd door het spoor regelmatig is verhuisd: hij kwam in mei 1895 vanuit Den Bosch in Boxtel te wonen en vertrok in december 1895 van Boxtel naar Maastricht. In juli 1896 kwam hij terug in Boxtel om van daaruit naar Meersen te verhuizen en nog geen vier maanden later naar Nijmegen.

Doordat Boxtel een belangrijk spoorwegknooppunt was, vestigden niet alleen spoorbeambten zich in de stad, maar ook anderen. Boxtel groeide en dat zorgde voor problemen. Mensen moesten immers gehuisvest worden. Er ontstonden bouwverenigingen. Daarnaast introduceerde het spoorwegpersoneel het socialisme in de streek wat zorgde voor een verstoring met de Rooms-Katholieke samenleving. In 1903 vond de Spoorwegstaking plaats. Toen in de jaren dertig van de vorige eeuw de crisis uitbrak had dat ook gevolgen voor het spoor. Personeel vertrok uit Boxtel na het sluiten van het stoomdepot of werd ontslagen. Het inkomend en uitkomend personeel is door Boxtelaar Gerard van Houtum inzichtelijk gemaakt in een lijst die hij heeft samengesteld uit allerlei bronnen in het gemeentearchief. De lijst is online te vinden op de website van Heemkunde Boxtel.

Invloed van dialect op familienamen

Halverwege de middag gaf Jos Swanenberg, hoogleraar 'Diversiteit in taal en cultuur’ aan de Universiteit van Tilburg een presentatie waarin hij sprak over de regionale verscheidenheid in familienamen. Hij begon met een algemene introductie waarin hij uitlegde dat familienamen vaak gebaseerd zijn op een toenaam die verwijst naar een eigenschap. Benoemingsmotieven kunnen ook verwijzingen zijn naar uiterlijke kenmerken, karaktereigenschappen, iemands beroep, iemands herkomst, een eigennaam of voorvader. Hoewel het motief voor benoeming in verschillende regio’s hetzelfde is, is er een duidelijke taalkundige variatie in namen als we de verschillende gebieden in Nederland bestuderen. Swanenberg gebruikte dialectkaarten om te tonen hoe regionale verspreidenheid in elkaar ziet. Ook liet hij zien dat in Brabant en Limburg vaak de genitief-S wordt gebruikt en het daardoor voorkomt dat de letter S in deze regio vaak de beginletter van een achternaam vormt. Een voorbeeld is Salden: des ouden. Swanenberg liet een aantal vergelijkbare familienamen in verschillende regio’s zien en maakte daarbij gebruik van CBG Familienamen om aan de hand van de spreidingskaarten te laten zien dat bepaalde namen heel gebruikelijk waren in een bepaalde provincie en andere juist niet.

Afsluiting

De Brabantdag Familiegeschiedenis werd op humoristische wijze afgesloten in de Bois le Duc zaal. Hier kregen de bezoekers als afronding van de middag een cabaretvoorstelling van Christel de Laat die haar persoonlijke familieverleden op komische wijze met het publiek deelde. Na afloop was er voor de bezoekers ook een goodie bag met daarin het glossy magazine ‘Verrassend Verleden’. Een team van redactieleden en auteurs heeft in dit tijdschrift uiteenlopende verhalen over genealogie en regionale geschiedenis gebundeld. Wim van de Donk, Commissaris van de Koning in Noord-Brabant schreef het ‘woord vooraf’. Leden van de NGV kunnen de glossy later ook online lezen.