Familienamen spelen een belangrijke rol in stamboomonderzoek. Ze kunnen verwantschappen aanduiden en belangrijke historische informatie over de eigenaren van de naam bevatten. CBG familienamen bevat informatie over Nederlandse familienamen. Zoeken op naam geeft informatie over de betekenis en herkomst van de naam en de verspreiding van de naam over Nederland.

Tekst: Vera Weterings, met dank aan Leendert Brouwer

Nederlandse familienamen komen in verschillende spellingsvarianten voor. Je hebt bij de familienaam Van Rijn bijvoorbeeld een minder voorkomende variant Van Rhijn. In modern Nederlands schrijven we de naam van de rivier die van de Duitse Rhein Nederland binnenstroomt zonder -h-: Rijn. Maar het stadje Rhenen heeft wel een -h-, terwijl de familienamen Van Reenen en Van Renen evenveel voorkomen als Van Rheenen en Van Rhenen.

Namen op de kaart

Hoe zit dat met die -h- achter de R-? De taalkundige Riemer Reinsma (nee, komt niet als Rheinsma voor!) heeft daar met betrekking tot het namenpaar Reiderland (Nederland) en Rheiderland (Duitsland) voor hetzelfde gebied aan weerszijde van de grens in zijn column ‘Namen op de kaart’ in het populairwetenschappelijke maandblad Onze Taal aandacht aan besteed. Hij reconstrueerde dat men in de Middeleeuwen onder invloed van de Latijnse naamvorm Rhenus voor de Rijn ook een -h- is gaan schrijven, hoewel dat voor de uitspraak onnodig is. In Duitsland is de officiële naam voor de rivier Rhein met een -h- geworden, maar in het Nederlands heeft die spellingsontwikkeling zich niet doorgezet. We zien echter dat in enkele plaatsnamen, zoals Rhenen, Rheden en Rhoon, die -h- zich wel vastgehecht heeft. Zonder -h- herkennen we deze plaatsnamen evengoed in de hieraan ontleende familienamen Van Roon, Van Reeden, Van Re(e)nen.

Naar aanleiding van het stuk van Riemer Reinsma heeft naamkundige Leendert Brouwer in CBG Familienamen bij het kenmerk ‘oude spelling’ en bij een aantal namen die met Rh- beginnen onder documentatie extra achtergrondinformatie overgenomen:

Onder invloed van het Latijn is men in de Middeleeuwen waar R- volstaat soms Rh- gaan schrijven (er is geen uitspraakverschil). Zo schreef men in navolging van het Latijnse 'Rhenus', voor de riviernaam Rijn, vaak 'Rhijn'. In het Duits is de schrijfwijze Rhein officieel geworden. In Nederland heeft de spelling Rhijn zich niet doorgezet, zodat de Rhein als de Rijn door Nederland stroomt. Sommige plaatsnamen, zoals Rhenen, vertonen heden ten dage wel Rh-, maar de meest voorkomende familienaamvorm is Van Reenen [Riemer Reinsma, 'Namen op de kaart. R(h)eiderland', in: Onze Taal 87 (2018), nr. 4, p. 33].