Het Amsterdam Roots Festival werd gisteren, maandag 2 juli, officieel geopend in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam met de eerste editie van Rootszoekers Represent, de Sterke Vrouwen Editie. Het was een avond vol aangrijpende en inspirerende verhalen en performances. CBG-onderzoeker Martine Zoeteman-van Pelt deelde haar tips met betrekking tot stamboomonderzoek naar buitenlandse voorouders en de Surinaamse actrice Jetty Mathurin blikte samen met haar dochter Nicole Terborg terug op de ontdekkingen die ze deed tijdens Verborgen verleden. Hieronder een terugblik op de avond.

Tekst Vera Weterings

Sterke Vrouwen

In onze geglobaliseerde wereld is identiteit een hybride gegeven geworden, opgemaakt uit elementen van culturen van over de hele wereld. Al deze indrukken en invloeden samen bepalen je identiteit en kijk op de wereld. Voor kunstenaars en artiesten is dit een belangrijke bron van inspiratie. Het levert bijzondere verhalen op, die herkenbaar kunnen zijn of juist nieuw inzicht kunnen geven. Belangrijk om te delen dus, maar niet alleen voor de professionals! Elk jaar staat een verbindend thema centraal dat van alle culturen en tijden is. Dit jaar staat Rootszoekers in het teken van Sterke Vrouwen: kleurrijke, moedige vrouwelijke voorouders die de (familie)geschiedenis een beslissende wending hebben gegeven.

Voormoeder voorbeeld van veerkracht

De avond werd geopend door Nicole Terborg die met het publiek haar ervaringen deelde toen ze meer over haar voorouders te weten kwam. Ze interviewde haar moeder, de Surinaamse actrice Jetty Mathurin, die in Verborgen verleden op zoek ging naar haar voormoeder en haar vond. Ze heette Antje. Mathurin: 'Dat treft me. Want nu heeft ze een naam.' Antje werd in 1780 geboren. Zij moet volgens Mathurin een sterke vrouw zijn geweest; ze heeft immers de boottocht vanaf Afrika overleed. Mathurin:

'Voormoeder voorbeeld van veerkracht.'

Ze is niet de enige krachtige voorouder. Haar kleinzoon Andro heeft zichzelf vrijgekocht, kon lezen en schrijven en kocht zelfs twee plantages zodat zijn familie huizen had. 'Het geeft kracht dat ik afstam van Antja en Andro.' Hoe belangrijk is het om te weten waar je roots liggen? Mathurin: 'Ik begrijp waarom ik ben zoals ik ben. Ik heb mijn wortels overzee gezocht en gevonden, maar ook wortels geschoten in Nederland. Dat is wie ik ben.'

Amsterdam Roots

Hierna was het woord aan Danka van Dodewaard, directeur van Amsterdam Roots. Zij vertelde wat meer over de geschiedenis van het festival en de huidige koers. Waar het festival in 1983 startte als voornamelijk muziekfestival gericht op wereldmuziek is het heden ten dage veel breder dan dat. Al ruim 35 jaar bouwt Amsterdam Roots Festival aan een van de boeiendste, veelkleurige festivals in Nederland. Grote artiesten van ver en dichtbij, spannende nieuwe samenwerkingsverbanden en interessante cross-overs tussen culturen en disciplines trekken een enthousiast publiek. Naast muziek hebben circusoptredens en verdieping steeds meer een plek gekregen, toch bleef wereldmuziek lange tijd de hoofdmoot. Doordat de wereld steeds meer multicultureel is geworden en wereldmuziek op vele festivals een plek heeft gekregen, is Amsterdam Roots steeds meer een festival geworden waar culturele diversiteit in de spotlight staat. Het festival gaat niet alleen om entertainment en kunst, maar om bewustwording: Wat willen we uitdragen? Wie zijn we? Waar staan we? Van Dodewaard: 'Amsterdam Roots is bedoeld om mensen te ontmoeten, jouw horizon te verbreden en voordelen aan de kant te schuiven.' De hoogtepunten van het festival volgens Van Dodewaard? Allereerst het Urban Eclipse Stage dat in het steken staat van de urban arts. Hier wordt de gezamelnlijke passie voor muziek, kunst en dans gedeeld in battles, workshops en performances samengesteld door het eigenzinnige danscollectief Native Moons. Een ander hoogtepunt volgens Van Dodewaard is het filmprogramma in Studio K.

Stamboomonderzoek over de grenzen

Vervolgens was het podium voor CBG-onderzoeker Martine Zoeteman-van Pelt. Zij is al sinds haar elfde (!) bezig met stamboomonderzoek. In haar beginperiode bij het CBG zocht ze stambomen uit van bekende Nederlanders voor het TROS programma Allemaal Familie. Tegenwoordig werkt ze mee aan het vooronderzoek voor het NTR programma Verborgen verleden. Over de werkzaamheden voor dit laatste programma licht ze een tipje van de sluier op. Zo vertelde ze onder andere over de zoektocht van Georgina Verbaan die in het komende seizoen te zien zal zijn op 13 oktober. In de familiegeschiedenis van deze actrice lopen verschillende Indische lijnen. Zo is haar vader in het toenmalige Nederlands-Indië geboren en pas op zijn elfde naar Nederland verhuisd. Om meer over haar voorouders te achterhalen reist Georgina de andere kant op, naar Indonesië. Want ze heeft eigenlijk maar één vraag: hoe zit het met mijn Indische roots. In Indonesië ontdekt ze dat er onder haar voorouders slachtoffers van de grote geschiedenis waren, zoals de familieleden die tijdens de Tweede Wereldoorlog in jappenkampen werden ondergebracht. Maar er waren ook voorouders die het koloniale bewind van Nederland en daarmee de onderdrukking van de bevolking actief in stand hielden. Georgina ontdekt hoe ingewikkeld de verhoudingen konden zijn tussen gekoloniseerde en kolonisator. En hoe zij daar uiteindelijk het product van is.

Ook vertelde ze kort over de zoektocht van cabaretier Jörgen Raymann. Hoewel Raymann al veel wist over zijn voorouders, leerde hij in Verborgen verleden meer over zijn vele roots. Raymann heeft immers Duitse, Nederlandse, Indiaanse en Joodse roots. Maar in Verborgen verleden wordt alles uitgezocht voor de BN-ers, hoe kunnen wij gewone mensen onze verre voorouders vinden? Zoeken, zoeken en nog eens zoeken! Daarvoor zijn veel verschillende bronnen die je verder kunnen helpen. Zoek je familieleden bijvoorbeeld eens in de oude kranten via Delpher. Ze kunnen daar bijvoorbeeld in vermeld zijn als adverteerder of als hoofdpersoon van een nieuwsitem. Delpher is een website van de Koninklijke Bibliotheek met vele gedigitaliseerde kranten, tijdschriften en boeken. Ook wees Zoeteman-van Pelt op WieWasWie, hét Nederlandse online platform voor familiegeschiedenis. De website geeft een centrale toegang op historische documenten met persoonsinformatie van een groot aantal Nederlandse archiefinstellingen, maar bevat bijvoorbeeld ook de akten van de Antilliaanse burgerlijke stand en sinds kort de Surinaamse slavenregisters. Als je tijdens het onderzoek let op aparte gebeurtenissen rond geboorte, huwelijk of overlijden kun je extra verhalen tegenkomen. Zo kunnen familieleden die kort na elkaar stierven wijzen op een epidemie of oorlog. Daarnaast kan de afwezigheid van familieleden in de geboorte- of huwelijksakte ook informatie geven. Gaat het hier om zeelieden, soldaten of wellicht mensen die opgenomen waren in een kliniek? En mocht je er met de papieren bronnen niet uitkomen, dan kan DNA-onderzoek wellicht een uitkomst bieden.

Rootszoekers masterclass

Na dit inspirerende verhaal van Zoeteman-van Pelt was het publiek aangespoord zelf in de familiegeschiedenis te duiken. Een mooier moment om het startschot te geven voor de Rootszoekers masterclass was er dan ook bijna niet. Erika Sprey, contextprogrammeur van het Amsterdam Roots Festival vertelde meer over het coaching traject waarin een aantal deelnemers onder begeleiding van een stamboomcoach van het CBG en een storytelling coach op zoek gaan naar hun roots.

Heb jij een mysterie in je familiegeschiedenis  dat je wilt ontrafelen? Heb jij een sterke vrouw in de familie die jullie familiegeschiedenis een beslissende wending heeft gegeven? Heb je wel eens gedacht om je roots eens goed uit te zoeken, maar wist je niet zo goed waar te beginnen? Lijkt het je leuk om dit verhaal professioneel aan te pakken met een team van storytelling coaches? Maak een pitch waarin je schrijft, zingt of vertelt waarom je jouw verhaal wilt vertellen. Wat motiveert jou om te gaan rootszoeken? Welke vragen leven bij jou? En in welke storytelling disciplines zou jij je graag willen ontwikkelen. Schrijf een tekst van maximaal één A4 of maak een video of audiofragment van maximaal drie minuten en meld je aan voor 15 augustus via de website van Amsterdam Roots. Je maakt dan kans om onder begeleiding van een CBG-stamboomcoach de archieven in te duiken en jouw geschiedenis tot leven te wekken. Daarnaast zal een storytelling coach je tijdens jouw zoektocht begeleiden om alle informatie om te vormen tot een goed verhaal. Sprey: 'De masterclass is bedoeld voor mensen die hun stem willen vinden (storytelling) en de stem van hun voorouders (stamboomonderzoek).'

Het idee achter de Rootszoekers masterclass is ontstaan naar aanleiding van het artikel ‘Nieuw licht op het slavernijverleden. Van een wit naar een zwart perspectief’ van Rutger van der Hoeven in De Groene Amsterdammer. In dit stuk breken onderzoekers een lans om meer middelen beschikbaar te maken voor familiegeschiedenisonderzoek. 'Vanuit persoonlijke geschiedenissen kijk je immers anders naar de grote historische gebeurtenissen en blijkt alles veel genuanceerder te liggen dan in de media wordt geschetst,' aldus Sprey. 'Met de masterclass hopen we dat mensen van binnenuit naar de geschiedenis kijken en anderen interesseren met hun verhalen.' Historicus Mark Ponte van het Stadsarchief Amsterdam haakte later die avond hierop aan. Hij werkte mee aan de Verborgen verleden aflevering met Raymann en vindt het een prachtig programma: 'Verborgen verleden laat je de geschiedenis zien door de ogen van gewone mensen.'

Terug naar de wortels

Na de oproep was het tijd voor een voordracht van Emma Lesuis. Ze nam het publiek met muziek, documentaire en haar verhaal mee in haar zoektocht naar de wortels van haar koloniale verleden in Suriname. Getriggerd door verhitte discussies over slavernij in Nederland, wilde ze begrijpen waar de gevoeligheden vandaan kwamen. Met de camera in de hand, zette ze voet op de plantagegrond waar haar voorouders woonden en werkten. Maar, is dit wel haar land, haar grond? Het resultaat is haar documentairevoorstelling Mijn land, mi gron - Revisiting the plantation of my great-great grandmothers. In de documentaire was te zien hoe Lesuis een brief schrijf aan haar bet-bet-overgrootmoeder Zaire en zo probeert een verzwegen geschiedenis naar boven te halen. Terwijl ze live haar brief voordroeg, waande je je door de filmbeelden in Suriname.

Discussie

Vervolgens was het tijd voor een paneldiscussie onder leiding van Nicole ter Borg met psychiater en schrijver Glenn Helberg, historicus Mark Ponte, activiste Marcia Engel en activiste Marit van Splunter. Van Splunter, medeoprichter van het Dekolonisatie Netwerk voormalig Nederlands Indië stelde aan de kaak dat het zoeken naar jouw voorouders en dekolonisatie niet zonder elkaar kunnen. Van Splunter: 'Het is belangrijk dat mensen de gelijkenissen opzoeken en verhalen uitwisselen, maar vooral ook dat zij verschillen erkennen en hier iets goeds mee doen.' Van Splunter zet zich in tegen wat zij noemt schurkenverering. Hiermee doelt ze op de straatnaambordjes van omstreden helden uit het koloniale verleden, maar ook het historisch curriculum in het onderwijs dat nog te weinig aandacht heeft voor de zwarte bladzijden van onze geschiedenis.

Om op die zwarte bladzijden verder te gaan, wees Helberg op het psychologische belang van familiegeschiedenis. Helberg: 'Het vinden van jouw roots heeft psyhchlogische effecten. Als je erachter komt waar je vandaan komt, realiseer je waar je blij mee bent en waarmee niet. Je weet hoe jij je tot zaken verhoudt, dat maakt uit.' Helberg heeft zelf door DNA-onderzoek ontdekt dat hij ook witte voorouders had en een diverse achtergrond van slavenhouders en tot slaaf gemaakten. Helberg: 'Als we verhalen met elkaar delen, kunnen we helen. Houden we verhalen voor ons, dan zullen verhalen gaan rotten.;

Die multiculturele achtergrond ziet Ponte al decennia terug in Amsterdam. Hij doet onderzoek naar zeventiende-eeuws Amsterdam en liet aan de hand van beeldende kunst zien dat Amsterdam al voor de koloniale periode een multiculturele wereldstad was. Niet alleen schilderijen en prenten tonen aan dat Amsterdam een stad was waar mensen uit alle windstreken samen kwamen, maar bijvoorbeeld ook onderzoek in de Amsterdamse ondertrouwregisters uit de periode 1650-1800. De akten laten zien dat de toekomstige bruid en bruidegom overal vandaan kwamen. Uit Nederland waren veel voorkomende plaatsen onder andere Middelburg, Den Haag, Leiden, Haarlem, Utrecht, Den Bosch, Kampen, Meppel, Deventer, Groningen, Harderwijk en Leeuwarden (met name de bruid). Ook het buitenland was goed vertegenwoordigd zo kwam een groot deel van de huwelijkspartners uit het huidige Duitse grensgebied, Bremen, Hamburg, Frankfurt en Stockholm. Tot slot zijn de extremen ook leuk om te benoemen: New York, Praag, Angola en Suriname.

Tijdens de discussie werd iedereen getroffen door het aangrijpende verhaal van Engel over de zoektocht naar haar adoptiefamilie wat haar ertoe aanzette om Plan Angel op te richten. Engel kwam als tweejarig meisje vanuit Colombia in Nederland waar ze opgroeide bij haar adoptieouders en dit was zacht gezegd niet altijd gemakkelijk. Engel: 'Als klein meisje had ik veel verdriet, ik voelde me anders, niet begrepen. En dat terwijl ik nog niet eens wist dat ik geadopteerd was.' Op elfjarige leeftijd hoorde Engel van haar adoptiemoeder dat ze geadopteerd was. Ze ging nog meer worstelen met haar identiteit. Er borrelden vragen op als ‘wie ben ik?’ en ‘wat is mijn bestaansrecht?’' Om meer duidelijkheid te krijgen over haar basis, ging ze op zoek naar haar biologische ouders. Dat was een moeizame zoektocht van jaren waarbij alle deuren gesloten bleven, totdat ze via betaald onderzoek binnen vier maanden haar ouders vond. Engel: 'Zoveel moeite en zoveel geld om mijn eigen ouders te vinden. Voor een recht dat ieder kind heeft, het recht op contact met zijn ouders. Ik bedacht ter plekke: dit moet anders, ik ga mensen helpen. En dit gaat verder dan het zoeken naar familieleden. Ik wil mensen bewust maken van hun rechten en mogelijkheden.' In 2008 was Plan Angel een feit. Via de mensenrechtenorganisatie Plan Angel helpt Engel familieleden die elkaar uit het oog zijn verloren bij elkaar te brengen. Ze doet dat via onder andere DNA-onderzoek en is tijdens haar werkzaamheden veel hartverscheurende verhalen tegengekomen. Zo hadden van de 530 families die Plan Angel heeft geholpen elkaar te vinden maar liefst tachtig procent te maken met een gedwongen adoptie. Hierbij gaat het om adopties waarbij geboorteakten bijvoorbeeld werden vervalst of het kind bij de geboorte als overleden werd opgegeven, maar dit niet echt was. Iedereen was erg onder de indruk van het verhaal van Engel.

Schurkenverering

Hierna was het tijd voor een optreden van muzikant Pravini Baboeram. Zij had als sterke vrouw van de avond gekozen voor Tetatry. De Brits Indische contractant Janey Tetary was de leidster van de opstand op plantage Zorg en Hoop op 24 september 1884 en speelde een belangrijke rol in de Hindoestaanse geschiedenis. Ze streed voor menswaardigheid tijdens de opstand en gebruikte een fles als wapen tegen de koloniale eenheden die de opstand van contractarbeiders met geweld kwamen opbreken. Tetary is voor ze haar fles kon gooien in het hoofd van achteren neergeschoten. Ook vertelt ze over George Henry Barnet Lyon die in de geschiedschrijving bekend is als de vader van de Hindostanen, degene die opkwam voor de belangen van de Hindoestaanse voorouders. Hij heeft hiervoor een standbeeld gekregen in Suriname, op de hoek van de Grote Combéweg en het Onafhankelijkheidsplein. Is dat echter wel terecht? Volgens Baboeram niet. Barnet Lyon was namelijk ook verantwoordelijk voor de moord op Tetary. Baboeram: 'Tetary werd vermoord, omdat haar protest als een misdaad werd gezien. En degene die opdracht heeft gegeven voor die moord, Barnet Lyon, wordt gezien als de held. Dit is niet uniek voor Hindostanen. Overal in de wereld waar kolonisatie heeft plaats gevonden, vindt deze omkering plaats.' Inmiddels is het standbeeld van Barnet Lyon vervangen door een beeld van Tetary met de symbolische fles.

Oude Sefardische tradities

Vervolgens gaf singer songwriter Noam Vazana een voorproefje van de muzikale zoektocht die ze samen met Anass Habib, Esra Dafidan en verhalenverteller Urias Boerleider zaterdag 7 juli aangaan in het Bimhuis. Ze gaan dan op zoek naar oude Sefardische tradities en nemen het publiek mee de geschiedenis van de rijke Ladino cultuur. 'Ke Haber' betekent 'Wat is er nieuw?' en dat is precies waar het project over gaat: het vinden van een nieuw, fris Ladino geluid. Ladino is immers een bijna verloren taal van de Sefardische joden, die de Spaanse inquisitie overleefde en door de inzet van Joodse vrouwen over de hele wereld behouden is gebleven.

Afronding

De avond werd afgesloten door een pakkende samenvatting van schrijver Babs Franklin Gons. Zij nam het publiek nog even kort mee langs de hoogtepunten van de avond. Onderzoeker Zoeteman-van Pelt legde uit hoe je jouw verborgen verleden kunt ontrafelen. Een stamboom ligt immers niet kant en klaar op je te wachten, het is een lange zoektocht die ons helpt stukje bij beetje onszelf te vinden. En als je zelf niet nieuwsgierig bent, dan dwingen vreemden je wel doordat je huidskleur je verraad en de vraag uitlokt ´waar kom je echt vandaan?’ DNA-onderzoek kan uitkomst bieden, maar ook de slavenregisters die recent online zijn verschenen. De sprekers gingen op zoek naar hun roots: Lesuis zocht uit waar ze echt vandaan kwam; Engel gaf niet op en vond haar voorouders; Helberg vond via het spirituele pad zijn witte voorvaderen en Van Splunter helpt verborgen geschiedenissen bloot te leggen. Ponte gaf aan dat onze gedeelde geschiedenis is gemaakt door iedereen. Verhalen zijn dan ook voor iedereen, volgens Van Dodewaard en Sprey wees erop dat roots belangrijk zijn om elkaar te begrijpen. De rode draad? Als we weten waar we vandaan komen, ligt de hele wereld voor ons open.