Omroep Gelderland schakelde afgelopen week de hulp van CBG|Centrum voor familiegeschiedenis in om de populairste namen per gemeente in Gelderland te achterhalen. Het resultaat was een mooi nieuwsitem met een provinciekaart waarvan per gemeente de top drie kan worden aangeklikt. Ook heeft onze naamkundige Leendert Brouwer in een radio-interview voor het programma Thuis in Gelderland op woensdag 28 juni het een en ander toegelicht.

Jannen

Gelderland is duidelijk van de Jannen. Maar liefst 18.907 mensen heten Janssen, gevolgd door de versie met een -s minder (12.092) en Peters (9.907). Dat Jan de populairste roepnaam in Gelderland was blijkt uit het vele voorkomen van de patroniemen Jansen met één en Jansen met twee ss-en. Jansen met één s komt na de wereldsteden Amsterdam en Rotterdam het meest voor in Arnhem (1500). Dan krijg je Den Haag gevolgd door Nijmegen. Janssen met dubbel s is specifiek voor Zuidoost Nederland en de aansluitende Belgische regio. Nijmegen is de absolute top, 1,3% van de mensen heten hier Janssen met dubbel ss, daarna volgt Venlo. Heel dik is deze naam bijvoorbeeld ook in Groesbeek waar één op de twintig inwoners zo heet.

Jansen en Janssen komen in heel Nederland veel voor, maar in het totaal niet zo veel als De Jong. Dat is de meest veelvoorkomende naam in Nederland, vooral in Holland en Friesland. Juist in Gelderland haalt deze naam nauwelijks de top drie in de verschillende gemeenten. Alleen in Lingewaal komt De Jong op de eerste plaats, maar dat ligt dan ook tegen Holland aan. Jansen en Janssen zijn net als De Jong vooral vastgelegd in de tijd van Napoleon toen de burgerlijke stand werd ingevoerd. De Jong is eigenlijk geen naam maar een toevoeging in de trant van junior ten opzichte van senior achter een naam. Maar in 1811 bij de invoering van de burgerlijke stand zien we dat men met name in Friesland massaal de toevoeging De Jong als familienaam aannam. Zoals gezegd zijn Jansen en Janssen patroniemen. Dat wil zeggen dat de vader van ene Jansen de voornaam Jan had. De zonen van die Jansen kregen een patroniem dat op zijn voornaam was gebaseerd, bijvoorbeeld Willemsen of Gerritsen, ook twee namen die in Gelderland sterk vertegenwoordigd zijn. Toen de burgerlijke stand werd ingevoerd werd het patroniemensysteem afgeschaft en kregen die zonen hetzelfde patroniem als hun vader, want dat was de erfelijke familienaam geworden.

Jansen of Janssen?

Je zou kunnen beweren dat Janssen met twee ss-en de juiste vorm is, want het is Jans zoon. Maar niemand zegt Jans-sen. Men zegt Jansen en schrijft hem dan ook met één s. Het blijkt regionaal bepaald te zijn hoe de naam geschreven werd. Je kunt zeggen dat de s-grens boven Nijmegen loopt: er boven Jansen en eronder Janssen.

Lokale uitzonderingen

Hoewel Jansen en Janssen de boventoon voeren in de Gelderse provincie, is de familienaam niet in elke plaats te vinden in de top drie. In de Achterhoek was het regel om zich naar de boerderijnaam te noemen.  Daar springen namen die op –ink eindigen eruit, zoals Mensink en Wesselink, die aan gelijknamige boerderijnamen zijn ontleend. Dat waren in de middeleeuwen nederzettingen van ene Menzo en de zijnen en Wessel en de zijnen; het zijn een soort clan-namen. Hoewel deze namen wel veel voorkomen, zijn ze nauwelijks zichtbaar in de top drie achternamen van de Gelderse gemeentes omdat er zo veel verschillenden van zijn. Eggink op de derde plaats in Lochem is een van de uitzonderingen. Ook Winterswijk is een vreemde eend in de bijt; daar staat Stemerdink op de derde plaats en een verstopte op nummer éen: Oonk. Dat is namelijk eigenlijk ook een –ink naam, maar enigszins vervormd. Oonk vindt zijn oorsprong namelijk in Odink, de boerderij van Odo en de zijnen.

In de Achterhoek was het regel om zich naar de boerderijnaam te noemen.

Typisch Gelders

Net als in andere provincies zijn er in Gelderland ook families te vinden die het goed geboerd hebben, om het zo maar te zeggen, stamvaders met een uitgebreid nageslacht dat bovendien dicht bij huis is gebleven. Een voorbeeld is Klein Gunnewiek in Oost Gelre en Berkelland. Ergens anders vind je deze naam niet veel. Klein Gunnewiek is afgeleid van een boerderij die van de hoofdboerderij Gunnewijk is afgesplitst, oftewel één kleine bron voor al die nazaten. Dat ze nog steeds goed boeren en veel kroost hebben kun je ook goed zien als je het aantal naamdragers van vlak na de oorlog met de huidige cijfers vergelijkt. De gemiddelde groeifactor in die periode was anderhalf van het aantal naamdragers van een naam, maar de groeifactor van Klein Gunnewiek is bijna vier. Dat betekent dat er in totaal maar anderhalf keer zoveel Jansen bij zijn gekomen en in diezelfde periode viermaal zoveel Klein Gunnewieks.

Wat verder nog opvalt is dat op de Veluwe de naam Van den Brink overal bovenuit springt. De brink is een benaming voor de dorpskom, de naam geeft dus aan dat men aan de brink van het dorp woonde en deze naam is door verschillende families op de Veluwe aangenomen.