Dit is niet de naam van een griezelfilm, maar de aanvulling op de gelijknamige column in de rubriek Armoriaal uit Gen.magazine (december 2017). Volgens een lezer zouden de zogenaamde mutsaards, de takkenbossen in het wapen van NSB-leider Anton Mussert (1894-1946) en van de oude Tilburgse familie Mutsaerts, bedoeld zijn om bakovens op te stoken. Maar net zoals met taal kunnen in de heraldiek betekenissen ‘wandelen’. Als we de wapenspreuk van de familie Mutsaerts erbij nemen en zien dat die fasces fasces was, mag men aannemen dat het niet alleen over brandhout gaat. Takkenbossen of roedes werden ook gebruikt om een vloer te vegen (takkenbezem) of mee te geselen (als de roe van de rug is het geselen gedaan). Het is een oeroud rechtssymbool dat tijdens het Interbellum door de Italiaanse fascisten werd hergebruikt.

Door Guus van Breugel

Als vooraanstaand nationaalsocialist heeft Mussert de schijn misschien tegen, maar hij had een legitieme claim op dit wapen. Hij zou stammen uit de zeer omvangrijke en oude Tilburgse familie Mutsaerts. De afstamming van Mussert is opgenomen in het werk van C. van Osch, Laureyns Mutsaerts en zijn nazaten in 20 generaties 1370-1994 (Schoorl 1994). Een tak die naar Den Haag vertrok noemde zich Mutsert, vanaf de tweede helft van de achttiende eeuw Mussert. Heraldische continuïteit is in die linie echter niet aantoonbaar. Natuurlijk is Musserts keus om voor zichzelf dit wapenbeeld van de fasces te herintroduceren niet ‘verdacht’. Maar men kan er niet omheen dat hij zekere parallellen gezien en gewaardeerd moet hebben.

Mussert stond in nauw contact met de later geschorste Tilburgse gemeentearchivaris F.M.H. Ouwerling die geheel op de hand was van de NSB. Getuige zijn bibliotheek, met daarin titels als Eigen Volk (1939), het folkloristisch tijdschrift voor Groot-Nederland, was hij niet alleen in heraldiek en genealogie, maar ook in Blut und Boden geïnteresseerd. Een ander contact uit Musserts directe kring was genealoog Willem Wijnaendts van Resandt senior. Het noemen van deze namen houdt overigens geen oordeel in. Bijna iedereen die in de jaren dertig en veertig van de twintigste eeuw iets betekende op het gebied van de volkskunde, genealogie of heraldiek, schreef in het (nu zeer omstreden) tijdschrift Sibbe (1941-1943), dat onder redactie stond van Cornelius Pama en Jurriaan van Toll. In vooraanstaande kringen was de belangstelling voor het Italiaans fascisme en nationaalsocialisme betrekkelijk gewoon. De bewondering voor Duits onderzoek, wetenschappelijk of niet, was erg groot.

De correspondentie over Musserts afstamming tussen Ouwerling en Wijnaendts van Resandt berust bij het NIOD, toegang 123, inv. nr. 103; het complementaire deel bevindt zich in de collectie F.H.M. Ouwerling, Regionaal Archief Tilburg, toegang NL-TbRAT-354, inv. nr. 4.

Dank aan G. Steijns, oud gemeentearchivaris van Tilburg.