Familienamen spelen een belangrijke rol in stamboomonderzoek. Ze kunnen verwantschappen aanduiden en belangrijke historische informatie over de eigenaren van de naam bevatten. CBG familienamen bevat informatie over Nederlandse familienamen. Zoeken op naam geeft informatie over de betekenis en herkomst van de naam en de verspreiding van de naam over Nederland. Naamkundige Leendert Brouwer geeft een kijkje in de keuken van CBG Familienamen.

Tekst: Vera Weterings

Als redacteur van CBG Familienamen verdiept Leendert zich als hij de gelegenheid krijgt in de naamsverklaring van een specifieke naam. Als er dan al een naamsverklaring is gegeven, is het wel eens nodig om de tekst te corrigeren of aan te vullen. Zo kwam Leendert deze week aan een herziening van de naam Elenbaas toe, zonder overigens een definitieve eenduidige verklaring te hebben kunnen geven. Het betreft één familie en de achternaam is in de eerste helft van de zeventiende eeuw op Tholen geboekstaafd. Er is een genealogische monografie voorhanden, maar helaas wordt niet vermeld wanneer precies de naam voor het eerst werd genoteerd en in welke spellingsvormen de naam in den beginne verscheen. Wel blijkt daaruit dat in de vroegst gereconstrueerde generatie de achternaam nog niet in gebruik was.

Elenbaas in CBG Familienamen

De Belgische naamkundige Frans Debrabandere heeft geprobeerd om deze Tholense achternaam vanuit Vlaanderen te verklaren. Het zou misschien via de in Vlaanderen geattesteerde vorm Elebaers een vervorming van het patroniem Elbers betreffen. Of is het van oorsprong een -bos-toponiem, bijvoorbeeld Eylenbosch (Heylenbosch), eveneens in Vlaanderen te vinden? In dat geval zou men ook kunnen denken aan een ontwikkeling uit Edelenbos, een Nederlandse naam. Maar dat bos door baas is vervangen is niet erg waarschijnlijk, te meer daar de achternaam, zo kan men uit de genealogie opmaken, werkelijk op Tholen is ontstaan.

Zou Winkler in zijn Nederlandsche geslachtsnamen uit 1885 toch gelijk hebben als hij de naamsverklaring van Elenbaas baseert op het gebruik van het woord elenbaas door Brederode? In één van zijn blijspelen liet Gerbrand Bredero elenbaas rijmen op het woord geraas aan het einde van de voorgaande versregel. Door marktkraamsters werd met 'elenbaas' een heerschap aangesproken; het is een samentrekking van 'edelen baas'. Als achternaam is Elenbaas derhalve mogelijk van origine een bijnaam voor iemand die voor zo'n edele baas werd aangezien, zoals de familienaam Baas an sich naast verschillende andere mogelijkheden ook zo'n type bijnaam zou kunnen zijn geweest.  Het Instituut voor de Nederlandse Taal, waar diverse woordenboeken samengesteld en geïntegreerd online ontsloten zijn, heeft echter geen ingang op het woord 'elenbaas'. Het woord elenbaas was hier dus helaas onbekend.