Wat betekent mijn familiewapen? Wat is de symboliek van wapenfiguren en kleuren? Dat zijn veel gestelde vragen, maar er valt doorgaans weinig concreets aan te verbinden.

Door Guus van Breugel

Natuurlijk hebben je voorouders de bedoeling gehad om met de aanname van hun wapen iets uit te drukken. Je ziet een sterk verband tussen namen en wapenfiguren in de zogenaamde sprekende wapens. Soms is de betekenis klip en klaar, bijvoorbeeld bij de mythologische figuur Hermes (Mercurius), god van de commercie. Zijn attribuut is de gevleugelde mercuriusstaf. Als je die in een familiewapen tegenkomt, is negen op de tien keer de familie betrokken (geweest) bij koophandel. Zwaarden en weegschalen hebben regelmatig een verband met de rechtspraak, ook dat is wel duidelijk. Maar herautstukken zoals dwars- en schuinbalken, en wapenfiguren zoals leeuwen en adelaars zijn polyinterpretabel, gelaagd in betekenis. Het heeft weinig zin om daarover te speculeren, alhoewel dwarsbalken en palen (in de kleuren groen, blauw en zilver) wel heel vaak verschijnen in de buurt van rivieren.

De glibberigste kant van de familieheraldiek is echter wel de kleur. Er valt te kiezen uit vijf mogelijkheden: rood, blauw, groen en zwart, aangevuld met twee metalen, goud (geel) en zilver (wit,grijs). Ook zijn er nog wat incourante kleurtjes maar die leggen we nu even terug in de doos.

Kits Nieuwenkamp (1901-1979) schreef er in 1961 het volgende over:

Het goud geldt als het voornaamste van de beide metaalkleuren; van oudsher het edelste metaal. De glans overtreft die van alle andere metalen. Dit metaal duidt op voortreffelijkheid, alsmede op verstand, aanzien deugd en voornaamheid.[…]

Het zilver, het tweede metaal, wordt vergeleken bij de spiegel van de zilverglanzende paarlen, waaraan de betekenis wordt toegekend van reinheid, wijsheid, onschuld en vreugde. Deze metaalkleur wordt de overwinnaars toegeschreven.

Het rood […] laat het vurige verlangen naar deugd kennen; de kleur van het morgenrood en betekent derhalve overwinnende kracht, triomf en heerschappij; tevens kleur van het recht.

Blauw, de tweede kleur, van het hemelblauw afgeleid, betekent trouw, bestendigheid en deemoed. […]

Groen, de derde kleur, verkondigt vrijheid, schoonheid, blijdschap, vriendschap, gezondheid en hoop. […]

Zwart, de vierde kleur, vergeleken met de aarde, verzinnebeeldt treurigheid, deemoed en dienstwilligheid omdat het zwart het verst af is van het licht, de glans en de vreugde.

(H.W.M.J. Kits Nieuwenkamp, Elseviers encyclopedie van de heraldiek (Amsterdam/Brussel 1961)

Het is heel leuk en nuttig om bij de kleurkeus van je familiewapen je te laten leiden door deze associaties. Maar om harde conclusies te verbinden aan wat je voorouders bedoeld hebben met hun wapen, is dit allemaal te ongrijpbaar.

Kits Nieuwenkamp introduceerde rond 1924 de folkloristische heraldiek in Nederland, een manier van het interpreteren van familiewapens die tot in de jaren zestig van de vorige eeuw nog na sudderde. Daarbij werd heel veel in de richting van het oude Germanendom geredeneerd (Kits collaboreerde met de bezetter), soms met enige basis maar nog veel vaker uit de dikke duim. Zo is zijn interpretatie van de barensteel - in zijn beleving een bank als teken van rechtspraak - onderuit gegaan.

Hoewel Kits Nieuwenkamp ongelofelijk veel wist op het gebied van symbolen, gaf hij in zijn publicaties geen bronnen op. In 1961 was hij wel wat voorzichtiger geworden en gaf hij de lezers de wijze raad mee met gematigdheid te interpreteren. Misschien had hij zelf ook leergeld betaald.