Naamkundige Leendert Brouwer beantwoordt luisteraarsvraag

Tekst: Vera Weterings, met dank aan Leendert Brouwer

Een luisteraar van het radioprogramma ‘Bureau Kijk in de Vegte’ vroeg zich af welke verklaring er achter de typisch Fries-Groningse naamuitgangen op –a zit en waarom er meer zuidwaarts in Overijssel en Gelderland zoveel namen op –ink zijn. Om deze vraag te beantwoorden werd contact gezocht met naamkundige Leendert Brouwer van het CBG. De uitzending was afgelopen zondag, 2 september 2018, te horen op radio NPO 2.

Leendert Brouwer startte met een verklaring voor de eerste vraag: waarom eindigen de typisch Fries-Groningse namen op –a. Volgens Brouwer zijn de drie Fries-Groningse naamuitgang op –a in drie groepen te verdelen: -ma, -stra, -inga. Hierbij laat hij de namen die louter op een –a eindigen buiten beschouwing. Brouwer legt in de uitzending uit dat het achtervoegsel –ma een samentrekking is van –monna dat ‘de mannen van’ betekent. Meestal gaat daar een voornaam aan vooraf. Zo betekent Douma bijvoorbeeld ‘de mannen van Douwe’. Het is van oorsprong een zogenaamde clan-naam.

Het achtervoegsel –stra is een samentrekking van –sittera, waar volgens Brouwer het woord ‘zitter’ in te herkennen is. Een ‘zitter’ betreft de ingezetene of bewoner van en bepaalde plaats. De familienaam Dijkstra is de meest voorkomende naam eindigend op –stra. Deze naam is aangenomen door iemand die aan een van de vele dijken woonde, of specifiek bijvoorbeeld uit Haskerdijken kwam. Een ander voorbeeld is Hamstra. Deze naam bevat het woord ‘ham’ dat de betekenis ‘aangeslibd stuk land in een rivier’ betekent, maar daarnaast ook is aangenomen door een slager in 1811 met een zinspeling op de ham die hij verkocht.

De uitgang –inga wordt in Drenthe –inge of –ing en verder zuidelijk in Twente en de Achterhoek –ink, een Saksisch fenomeen. Hier is wederom sprake van een clan-naam bij een voornaam, een oude Germaanse persoonsnaam. Neem bijvoorbeeld Mensink stelt Brouwer, die naam betekent letterlijk ‘zij die bij Menzo horen’. Ook de woonplek wordt volgens Brouwer zo genoemd. In een volgende fase ontlenen bewoners van een boerderij Mensink hun naam aan de boerderij. In Friesland-Groningen is de naamvorm Mensinge of Mensinga. Aan de –a kunnen we aflezen dat het een oude naamvalverbuiging betreft en die komt ook terug bij monna en sittera.

Naast het antwoord op de luisteraarsvraag wist Brouwer ook te vertellen dat de presentator van het radio 2 programma, Jeroen Kijk in de Vegte, zelf ook een interessante naam heeft. Zo gebiedt de familienaam Kijk in de Vegte ons volgens Brouwer vanaf het zogeheten redoute ten noorden van Zwolle waakzaam over de Overijsselse Vecht te kijken. Degene die omstreeks 1800 deze familienaam aannam woonde in de nabijheid.