Na de succesvolle eerste edities bij het Drents Archief, Noord-Hollands Archief, Zeeuws Archief en Regionaal Archief Nijmegen streek het CBG op zaterdag 16 februari neer bij Het Utrechts Archief in Utrecht voor een wederom uitverkochte middag boordevol. Hieronder een impressie van het evenement.

Tijdens een middag-vullend programma bij Het Utrechts Archief werden bezoekers meegenomen in de wereld van stamboomonderzoek en regionale geschiedenis met diverse lezingen, workshops en depotrondleidingen. De middag werd geopend door Chantal Keijsper, directeur van Het Utrechts Archief, en Ruud Yap, directeur bij het CBG. Keijsper benadrukte de jarenlange samenwerking van Het Utrechts Archief in projecten zoals het Famillement en WieWasWie. Over dit laatste project kon Yap vol trots melden dat de grens van tweehonderd miljoen persoonsvermeldingen afgelopen week was overstegen. Daarnaast liet hij de fascinatie zien van familiegeschiedenis aan de hand van een foto van zijn eigen familie.

Sporen van smaragd

Hierna vertelde historicus Evelien Pieterse en conservator Kunst en Cultuurgeschiedenis bij het Spoorwegmuseum over de persoonlijke verhalen in de tentoonstelling Sporen van Smaragd. Aan de hand van zeven historische personen dook zij in de koloniale spoorweggeschiedenis van Nederlands-Indië waar de eerste trein in 1867 reed. Eén van de personen was pionier Jan Philip de Bordes die in lovende bewoordingen schreef hoe voorspoedig en goedkoop de aanleg van de eerste spoorweg in Nederlands-Indië was. een ander verhaal ging over verzetsstrijder Teuku Umar en de Atjeh tram. Weer een ander verhaal behandelde schrijfster  Deliliah, alias Lucy van Renesse-Johnston aan de hand van materiaal gevonden in tijdschriften met behulp van de online zoekmachine voor kranten en tijdschriften Delpher. Voor de tentoonstelling is ook onderzoek gedaan in het persoonlijk archief van F.Q. den Hollander, directeur van de Nederlandse Spoorwegen die zijn archief aan het Nationaal Archief had geschonken. Daarnaast was er ook aandacht voor de synthese tussen de westerse en Javaanse architectuur aan de hand van de koloniale architectuur van Henri Maclaine Pont.

Indische collectie

De spoorwegen werden in Nederlands-Indië niet alleen aangelegd om de handel en economie te bevorderen met betere transportmogelijkheden, maar ook ingezet van militair vervoer en later om de reismogelijkheden van de Nederlandse elite en Indonesische bevolking te stimuleren. Voor de tentoonstelling Sporen van Smaragd is onderzoek gedaan naar de Indische collectie van het Spoorwegmuseum die bestaat uit ruim drieduizend foto’s, objecten, treinmodellen, affiches, documenten en een dertigtal interviews met oud-medewerkers. Deze laatste bron is gedigitaliseerd en geannoteerd waardoor er veel informatie in is te vinden over het reizen en werken in de archipel.

Interviews met spoorwegpersoneel

Aan het einde van haar verhaal gaf Pieterse de aanwezigen diverse aanknopingspunten om zelf verder te gaan met onderzoek naar voorouders in Nederlands-Indië. Zo wees ze bijvoorbeeld op de particuliere archieven van diverse spoorwegmaatschappijen via het Nationaal Archief, maar ook de Indische kranten en tijdschriften met informatie over benoemingen en overplaatsingen van personeel die via Delpher te doorzoeken zijn. De archieven van de Indische Staatsspoorwegen in Keretas Api Bandung zijn helaas niet toegankelijk. Een bron die wel geraadpleegd kan worden zijn interviews met spoorwegpersoneel uit het Indische herinneringscentrum en in de bibliotheek van het Spoorwegmuseum zijn tal van bronnen te vinden, zoals jaarverslagen, brochures van ingenieurs over de aanleg van de spoor- en tramlijnen en herdenkingsboeken. Verder is fotomateriaal te vinden bij het KITLV, KIT, de Universiteit Leiden, het Rijksmuseum, het Geheugen van Nederland, de Beeldbank Nederlands-Indië, de Indische collectie van het NIOD en het Museon.

Utrecht spoorstad

Tussen de lezingen en workshops door hadden de deelnemers van het evenement ook de gelegenheid om mee te gaan met een rondleiding door de tentoonstelling Utrecht Spoorstad. In de tentoonstelling Utrecht spoorstad leer je als bezoeker hoe de spoorwegen Utrecht op sociaal en economisch gebied hebben veranderd. Aan de hand van archiefstukken zoals foto’s, films, tekeningen en bijzondere bruiklenen wordt je als bezoeker meegenomen langs 175 jaar spoorgeschiedenis.

Jubileum

In december 2018 was het ook nog eens 175 jaar geleden dat de spoorlijn Amsterdam – Utrecht werd geopend; op 6 december 1843 reed de eerste stoomlocomotief Utrecht binnen. Dit jubileum vormde dan ook een mooie aanleiding voor een tentoonstelling. Met deze spoorlijn begon de geschiedenis van Utrecht als dé spoorstad van Nederland met het drukste station van het land, het hoofdkantoor van de NS, het Spoorwegmuseum, iconische gebouwen als De Inktpot en de nationale spoorwegarchieven die Het Utrechts Archief bewaart.

Tentoonstelling tot 6 juli 2019

In 1850 reden er dagelijks zes treinen Utrecht in en uit. Vijftig jaar later waren er al honderdduizenden treinreizigers per jaar en in 2018 staat de teller op bijna tweehonderdduizend per dag. De introductie van de spoorwegen bracht een enorme economische impuls teweeg in Nederland en daar profiteerde Utrecht als knooppunt in het bijzonder van. Kantoren van spoorwegmaatschappijen, werkplaatsen en zelfs hele woonwijken voor spoorwegarbeiders werden gebouwd. Stations kwamen en gingen, waaronder het zeer geliefde gebouw van architect Sybold Van Ravesteyn. De tentoonstelling is nog tot en met 6 juli 2019 te bezoeken.

Collectie spoorwegen

Binnen het thema ‘Utrecht Spoorstad’ hield historicus Janaap Luijt een praktische lezing over de collectie spoorwegen in het archief. In Nederland waren vanaf de negentiende eeuw een aantal grote spoorwegmaatschappijen actief. Het Utrechts Archief beheert ruim zeventig archieven van vrijwel alle spoorwegmaatschappijen vanaf het begin van de negentiende eeuw. Een van de meest rijke bronnen voor genealogen zijn de personeelsregisters van de voorgangers van de NS uit de periode 1836-1920. Het gaat om inschrijvingen van zo’n acht verschillende spoorwegmaatschappijen waarin bijna honderdduizend namen van personeelsleden te vinden zijn. Hierin is interessante informatie te vinden, zoals het geboortejaar, hoeveel kinderen men had en welke functies iemand bekleedde. Daarnaast hielden enkele maatschappijen zelfs bij welke straffen er werden uitgedeeld, zoals het inhouden van salaris wanneer iemand een rijtuig niet goed had schoongemaakt.

Diverse bronnen

Naast de personeelsregisters zijn er ook andere bronnen die geraadpleegd kunnen worden, zoals spoorboekjes met alle dienstregelingen; bestekken met daarin de tekeningen van de aanleg en bouw van lijnen, emplacementen en gebouwen van de betreffende maatschappijen met een beschrijving van het aan te besteden werk; dienstorders en reglementen ; scheidsgerechten waarin de geschillen met personeelsleden te vinden zijn over bijvoorbeeld straffen, ontslag, vergoedingen etc.; en onteigeningstukken met daarin veel kaartmateriaal.

CBG-presentaties

Naast de lezingen en rondleidingen binnen het thema ‘Utrecht Spoorstad’ gaven diverse specialisten van het CBG lezingen en workshops. Zo vertelde onderzoeker Sytske Visscher meer over het genealogisch onderzoek dat het CBG voor het tv-programma Verborgen verleden uitvoert. Hierbij legde ze de focus op de uitzending met Claudia de Breij die deels in Utrecht werd opgenomen. Ook waren er speciale ‘tips & tricks’-sessies over WieWasWie, het algemeen politieblad en CBG Verzamelingen. Daarnaast gaf redacteur Lilian de Bruijn een schrijfworkshop. Wil je ook aan de slag, gebruik haar handvatten om over je eigen familiegeschiedenis te schrijven. Wil je meer weten over de basis, kijk dan op de uitgebreide themapagina ‘zeven pijlers van de genealogie’.

Ook was er een kleine informatiemarkt waar bezoekers zich lieten  informeren over de collectie van Het Utrechts Archief, CBG en WieWasWie. Ook de Nederlandse Genealogische Vereniging (NGV) was aanwezig.

Familiegeschiedenis in de Buurt Purmerend

Het CBG trekt dit jaar wederom het land in om mensen te inspireren hun eigen familiegeschiedenis te onderzoeken en genealogen een ontmoetingsplek te bieden. Samen met archieven door het hele land organiseert het CBG middagen waarbij familiegeschiedenis en regionale geschiedenis centraal staat. De volgende editie vindt plaats op zaterdag 6 april bij het Waterlands Archief in Purmerend. Meer informatie over het programma 'Familiegeschiedenis in de Buurt' in Purmerend volgt binnenkort. Aanmelden kan al wel via communicatie@cbg.nl onder vermelding van 'Purmerend'.