Rob van Drie, hoofd sector Expertise en plaatsvervangend directeur van het CBG, is de afgelopen dagen op de Deutscher Genealogentag geweest. Voor de thuisblijvers een verslag.

Deutscher Genealogentag 2016 in Bregenz (Oostenrijk)

De Deutscher Genealogentag werd dit jaar in het Oostenrijkse Bregenz gehouden. Bregenz ligt in het uiterste noordwesten van Oostenrijk aan het Bodenmeer, vlak bij de Duitse en Zwitserse grens. Het is de hoofdstad van deelstaat Voralberg.

Jaarlijks organiseert een van de leden van de Duitse koepelorganisatie DAGV de Deutscher Genealogentag. Dit jaar was dat IGAL, een nog tamelijk jonge en kleine vereniging (300 leden) met Voralberg als werkgebied. De Deutscher Genealogentag was voor de derde keer in Oostenrijk. Thema was ‘Am See forschen, den See erleben’ (onderzoek aan het meer, het meer beleven).  

Bregenz is het hele jaar door een populaire bestemming voor toeristen. De Bregenzer Festspiele aan en op het Bodenmeer trekken jaarlijks veel publiek. In deze periode was er vanwege Oktoberfest en een drielandenmarathon (Duitsland-Oostenrijk-Zwitserland) geen hotelkamer meer te vinden. Een telefoontje naar het organisatiecomité was genoeg om me een tijdelijk onderkomen te bezorgen bij een familielid van een bestuurslid, die het wel ‘Gemütlich’ vond een paar dagen een Holländer over de vloer te hebben. Ik werd er zeer gastvrij ontvangen.

Interessant dit jaar was de aanwezigheid van een stand van Archivportal-D, een digitaal portaal waar alle Duitse archiefinstellingen op aan kunnen sluiten.

Succesvol congres

Het congres werd gehouden in het Festspielhaus, een prachtige locatie aan het Bodenmeer. De kleine vereniging had de organisatie perfect voor elkaar. De stands (36) van de deelnemers waren ruim neergezet in een grote hal, met in het midden een ‘genealogencafé’. Daarmee was een mooie ontmoetingsplek gecreëerd waar de bezoekers veel gebruik van maakten om wat te eten te drinken, elkaar te ontmoeten. Ook wat het bezoekersaantal betreft was het een succes. Voor de lezingen schreven driehonderd geïnteresseerden zich in, daarnaast waren er zo’n vierhonderd bezoekers die alleen de gratis markt bezochten.

De stands en het lezingenprogramma vormden samen een mooi afwisselend aanbod, met regionale en nationale accenten. Drie van de internationale spelers waren er, Familysearch, MyHeritage en Ancestry, de laatste voor het eerst sinds vele jaren en met een kleine stand. De complexe Duitse markt, met versnipperde  bronnensituatie en strenge privacyregels maakt het voor de internationale partijen lastig een goede positie te verwerven.

GenSoup

Daarbij is er concurrentie van producten die zich speciaal op deze markt richten. Voorbeeld daarvan is het Oostenrijkse stamboomprogramma GenSoup. Het programma was semifinalist op de Innovator Showdown bij Rootstech (Salt Lake City) in 2016. Het richt zich vooral op Midden Europa, omdat er ten westen daarvan teveel concurrentie is van webservices als MyHeritage, Geneanet, FindMyPast, en Ancestry. Het programma heeft potentie, maar is nog volop in ontwikkeling. Zo is een goed verantwoording van de gebruikte bronnen nog niet mogelijk.

Archivportal-D

Relatief nieuw is ook Archivportal-D, een door de verschillende Duitse overheden opgezet portaal waar alle archiefinstellingen op aan kunnen sluiten. Het maakt deel uit van het grotere project Deutsche Digitale Bibliothek dat het digitale aanbod van Duitse culturele en wetenschappelijke instellingen op een centrale plek gratis beschikbaar wil stellen. Het is van start gegaan in 2014 en was nu voor het eerst op de Deutscher Genealogentag, met een lezing en een stand.

Archieven kunnen hun inventarissen, indexen en scans beschikbaar stellen via dit portaal. Wie als instelling deel wil nemen biedt zijn materiaal aan via de internationale EAD standaard (EAD = encoded archival description). Die standaard aanlevering is op dit moment ook de bottle neck. Archieven moeten hun bestanden vanuit verschillende formaten eerst omzetten naar EAD. Dat kost tijd en geld. Maar veel archieven doen al mee of hebben interesse. Het voordeel voor archieven is bijvoorbeeld dat via Archivportal-D de weg naar het Europese platform Europeana open ligt. Het lijkt vooral een kwestie van tijd te zijn voordat het portaal nog meer body krijgt.

Archivportal-D laat zich vergelijken met het Nederlandse www.archieven.nl Ook dat is een platform waarop de inventarissen, data en beelden van verschillende archiefinstellingen samen gepresenteerd worden. Alleen is dit een commercieel initiatief, voor klanten van De Ree Archiefsystemen die de programmatuur van dit bedrijf gebruiken.

Voor wie Archivportal-D wil uitproberen: zoek eens op ‘Wilhelm von Oranien’.

Topothek

Minder succes verwacht ik van het Oostenrijkse crowdsourcing project Topothek. Deze website wil materiaal dat en kennis die relevant is voor lokale geschiedenis en die zich in privé bezit bevindt zichtbaar maken en houden voor de onderzoeker. Denk daarbij aan oude foto’s, documenten, prentbriefkaarten, interviews, films. Je kunt deze koppelen aan een locatie op de kaart. Het idee heeft enige verwantschap met ‘Het bewaren waard’, het schoendoosproject van Archief Eemland.

Een ‘topothecaris’, iemand met een goed netwerk ter plaatse, die het vertrouwen geniet van de bevolking, beheert van een bepaalde plaats het online materiaal en zorgt voor uitbreiding. Voor de gebruiker is het platform gratis, voor een deelnemer zijn er kosten van 570 euro per jaar. Men ziet als deelnemer het liefst een lokale instelling of overheid, bijvoorbeeld een gemeente.

Het is een interessant initiatief, maar los van de terugkerende kosten, lijkt het auteursrecht rondom veel materiaal een probleem. Je kunt bijvoorbeeld niet zomaar je persoonlijke collectie prentbriefkaarten online zetten. En er is de continuïteitsvraag, de kwetsbaarheid door afhankelijkheid van de persoon van de lokale topothecaris.

Onderzoek in Oostenrijk

Met de Deutscher Genealogentag in Oostenrijk was er ook de gelegenheid wat meer zicht te krijgen op het stamboomonderzoek in dit land. Ook in Oostenrijk is het een populaire hobby geworden de laatste decennia. Onderzoekers profiteren daarbij van het feit dat veel basisbronnen inmiddels online te vinden zijn, de dtb-registers (‘matricula’). Dat is zeker een stimulans voor het onderzoek

De burgerlijke stand bestaat in Oostenrijk sinds 1938, vanaf de ‘Anschluss’ bij Duitsland. In de periode 1784-1938 hielden de kerken, daartoe verplicht door de overheid, de registratie van dopen, huwelijken en overlijden bij. De registers uit die tijd heten ‘Matriken’ en zijn openbaar na honderd jaar. De kerkboeken van voor 1784 noemt men 'Altmatriken' of 'Kirchliche Matriken'. Ze zijn te vinden op de website www.matricula-online.eu

Een tweede belangrijke website voor Oostenrijks onderzoek is GenTeam. Het is een initiatief van de beroepsgenealoog Felix Gundacker, een belangrijke spil in het stamboomonderzoek in dit land. Hij hield een enthousiaste lezing en was met een stand vertegenwoordigd.

GenTeam bevat een verzameling databases, ingebracht door particulieren en instellingen, en richt zich op Oostenrijk en Midden-Europa. De website is gratis, maar je moet je wel inschrijven. Dat deden inmiddels 34.000 gebruikers. Op GenTeam vind je ook een handige ‘Ortsverzeichnis’, van plaatsen in Oostenrijk, Tsjechië en Slovenië, met informatie over dtb-registers van die plaatsen, met links naar online bronnen. Voor Nederlandse heraldici kan handig zijn: de database met index van Hans Jäger-Sunstenau op de oude en nieuwe serie van Siebmachers wapenboek.

Opvallend is dat Oostenrijk maar enkele genealogische verenigingen kent. Naast de organisator van de Deutscher Genealogentag, het regionale IGAL, zijn er twee landelijke organisaties. ‘Adler Wien’ en ‘Familia Austria’.

‘Heraldisch-Genealogische Gesellschaft “Adler” Wien’ is opgericht in 1870 en heeft een sterke focus op heraldiek. Het heeft een omvangrijke  bibliotheek en verzamelingen, op de eigen locatie in Wenen. Handig voor de Nederlandse gebruiker is de online index op het tijdschrift ‘Adler’. Het tijdschrift zelf is onder meer bij het CBG in te zien (na een aanvraag via CBG Bibliotheek).

Familia Austria is een relatief jonge vereniging (sinds 2010 actief) die vooral online aanwezig is. Leden kunnen gebruik maken van databases en ledenfaciliteiten, als onderlinge uitwisseling van onderzoek en samen aan het ontsluiten van bronnen werken (‘Manibus Unitis’). 

Handig voor Oostenrijks onderzoek is ook de mailinglist (Duits en Engels) waar je met je vragen terecht kunt: www.GenList.at

Daarnaast zijn er Facebookpagina’s voor verschillende deelstaten. Zoek daarvoor binnen Facebook op ‘Ahnenforschung’ en de naam van de deelstaat.

Deutscher Genealogentag 2017

Volgend jaar vindt de Deutscher Genealogentag op 22-25 september plaats in Dresden. Hij wordt dan georganiseerd door de Dresdner Verein für Genealogie en heeft als thema 'Europa in unseren Wurzeln, Sachsen und seine Nachbarn'.

Rob van Drie.