Met de gegevens van grootouders en overgrootouders op zak, kun je gaan zoeken in de burgerlijke stand. Daarin houdt de overheid sinds de Franse Tijd informatie bij over de staat van de bevolking.

Vanaf 1811, en in sommige plaatsen al vanaf 1796 of 1797, worden er van alle gebeurtenissen die raken aan de burgerlijke staat van mensen akten opgesteld. Geboorteakten, huwelijksakten en overlijdensakten geven ons de officiële informatie over namen, plaatsen, data en de familierechtelijke relatie tussen mensen. Voor het opstellen van een stamboom is de burgerlijke stand daarom onmisbaar.

De bron en het gebruik

In de burgerlijke stand worden belangrijke gebeurtenissen in een mensenleven vastgelegd: de geboorte, huwelijken en eventuele scheidingen, en het overlijden. In de akte worden de namen van de hoofdperso(o)n(en) en hun ouders, namen en plaats van geboorte en datum en tijdstip van de gebeurtenis opgetekend.

Met behulp van de burgerlijke stand is het vaak eenvoudig om generaties met elkaar verbinden. Zowel in geboorte-, huwelijks- als overlijdensakten worden namelijk ook de ouders van de hoofdpersonen genoemd. Zeker met huwelijksakten, waarin van beide echtgenoten de ouders opgenomen zijn, kun je vaak snel terug in de tijd werken om een stamboom op te bouwen.

In geboorte- en overlijdensakten is ook de aangever met naam en beroep genoteerd. Bij geboorte is dat vaak de vader, maar ook wel de vroedvrouw. Getuigen van een huwelijk en tot 1935 ook van de aangifte van geboorte worden ook in de akte genoemd, met beroep en leeftijd.

Goed om te weten

• Akten van de burgerlijke stand worden pas na een bepaalde periode openbaar gemaakt. Overlijdensakten komen na 50 jaar vrij, huwelijksakten na 75 jaar en geboorteakten na 100 jaar. Bovendien stellen sommige archieven hun akten in blokken van vijf of tien jaar beschikbaar te inzage. Voor relatief recente gegevens - ongeveer de afgelopen honderd jaar - ben je daarom aangewezen op andere bronnen, zoals persoonskaarten en Persoonslijsten bevatten de gegevens over overleden personen uit de Basisregistratie personen">-lijsten. Ook familieadvertenties en –drukwerk uit onze collectie kunnen helpen met het vinden van recente gegevens.
  
  
• De officiële naam van je voorouders vind je in hun geboorteakten. Ook al ging iemand zichzelf anders noemen of spelde hij zijn naam anders, de geboorteakte is bepalend voor de manier waarop een naam geschreven wordt. Van het aangegeven kind staat in de geboorteakte nooit de achternaam vermeld. De familienaam van de vader (of van de moeder bij het ontbreken van een wettige vader) wordt automatisch de familienaam van het kind.
  
  
• Veel akten van de burgerlijke stand zijn online te doorzoeken. Hiervoor zijn belangrijke gegevens uit de akte overgenomen. Daarbij kunnen foutjes gemaakt zijn. Bovendien bevat de akte meer informatie dan de geïndexeerde gegevens. Beperk je daarom niet tot de aktedetails op websites, maar bekijk ook de originele bron of een scan daarvan via internet.
  
  
• Zeker in de oudste huwelijksakten zie je vaak dat bruid of bruidegom of hun ouders niet in staat waren de akte te ondertekenen. Omdat je vroeger eerst leerde schrijven en dan pas lezen, kun je ervan uit gaan dat deze mensen ook niet konden lezen. Degenen die wél hun naam schreven, waren ook niet altijd geoefend in schrijven, zo zie je aan hun bibberende handtekeningen.
  
  
• Akten van de burgerlijke stand worden altijd in tweevoud opgemaakt. Een gaat naar de gemeente waar de gebeurtenis plaatsvond, en eindigt in het gemeente- of streekarchief. De andere gaat via de rechtbank naar het provinciale archief. 

Huwelijksbijlagen

Interessant zijn de huwelijksbijlagen, de papieren die bruid en bruidegom moesten inleveren bij de ambtenaar van de burgerlijke stand om te kunnen trouwen. Deze bijlagen bevatten afschriften van de geboorteakten van het bruidspaar. Was de geboorte voor de invoering van de burgerlijke stand, dan was het een afschriften uit het doopregister of een ‘akte van bekendheid’ waarin getuigen verklaren het bruidspaar en hun ouders te kennen.

Van de bruidegom bevat de bijlage een bewijs dat hij zijn militaire verplichtingen was nagekomen. Vaak bevat dit ‘militiebewijs’ een signalement, een beschrijving van de uiterlijke kenmerken. Via de vermelding van zijn legeronderdeel kun je later onderzoek doen in militaire bronnen.

Waren de ouders overleden en dus niet in staat om toestemming te geven voor het huwelijk, dan vind je hun overlijdensakten als bewijs daarvoor terug in de huwelijksbijlagen. Ook kunnen er akten van onvermogen in de bijlagen zitten, een verklaring waarmee er niet voor het huwelijk betaald hoefde te worden.

Wijzigingen in de akte

In de geboorteakte van buiten het huwelijk geboren kinderen werd alleen de naam van de moeder vermeld. De naam kon veranderd worden als de moeder trouwde en de bruidegom haar ‘buitenechtelijke’ kinderen erkende, ook als hij niet de biologische vader was. Je ziet dit terug in de huwelijksakte. Ook kan een persoon zijn naam zelf laten veranderen. Naamswijzigingen komen op de geboorteakte te staan.

Wanneer een huwelijk eindigde in een scheiding, werd dat in de kantlijn van de huwelijksakte gezet als 'kantmelding'. Tegenwoordig wordt er door de ambtenaar van de burgerlijke stand een blad aan de huwelijksakte toegevoegd. Dit schriftelijke bewijs van ontbinding heet een ´latere vermelding' of 'echtscheidingsakte'.

Raadplegen

De burgerlijke stand is - voor zover deze openbaar is - voor het grootste deel online te raadplegen via WieWasWie. Daar kun je op naam zoeken naar de akte. Zijn de akten daar niet te vinden, probeer het dan via (de website van) gemeente- en streekarchieven of de provinciale archiefinstellingen (de Regionaal Historische Centra). Je moet dan wel een idee hebben van de plaats waar de akten zijn opgesteld. 

Huwelijksbijlagen zijn bij veel archieven te raadplegen op microfiche. De vindplek is af te leiden van het jaar en het aktenummer uit de huwelijksakte. Gelukkig zijn er ook al veel verfilmde huwelijksbijlagen online beschikbaar op de website FamilySearch. Die zijn niet op naam te doorzoeken, maar met de plaatsnaam en het jaartal van de akte kan je de juiste ‘film’ op de website vinden. Vervolgens blader je aan de hand van het nummer van de huwelijksakte naar de juiste bijlage.  

Omdat veel akten direct digitaal beschikbaar zijn, is het bijna niet meer nodig gebruik te maken van de tienjarentafels. Dit zijn per plaats opgemaakte indexen op de geboorte-, huwelijks- en overlijdensakten per - de naam zegt het al - tien jaar. Uitgangspunt is een geschatte datum waarop iets plaatsvond, waarna eerst in de tienjarentafels de exacte datum en/of het aktenummer wordt gezocht. Vervolgens kan daarmee de originele akte worden gevonden.