DNA genealogie wint snel aan populariteit. DNA onderzoek verwerft zich een plek als gereedschap bij genealogisch onderzoek, in combinatie met het traditionele papieren onderzoek. Het publiek heeft behoefte aan informatie over dit onderwerp.

Door Rob van Drie

De jaarlijkse Genetic Genealogy Conference in Houston werd van 10 tot 12 november dit jaar georganiseerd. Ik bezocht het congres om een beeld te krijgen ‘van binnenuit’ van de ontwikkelingen op het gebied van DNA genealogie. Bij de invulling van de expertiserol van het CBG|Centrum voor familiegeschiedenis hoort ook het informeren van het publiek over DNA-genealogie. Dit zullen wij de komende tijd op verschillende manieren vorm gaan geven, via de website cbg.nl, social media en Gen.magazine, het kwartaalblad voor de Vrienden van het CBG. Ook tijdens het komende Famillement, op 3 juni 2018, zal er aandacht zijn voor DNA genealogie. Meer informatie daarover komt op de website van het Famillement.

Family Tree DNA

Family Tree DNA organiseerde het congres voor het eerst in 2004 en maakte er een jaarlijkse traditie van. Family Tree DNA (FTDNA) is een van de grote aanbieders van consumententesten voor DNA genealogie. Het bracht in 2000 als eerste een ‘direct-to-consumer’ DNA test op de markt. Andere grote spelers zijn op dit moment 23andMe (sinds 2007), Ancestry (sinds 2012) en MyHeritage (sinds 2016). In Europa is sinds kort ook het Engelse LivingDNA actief.

De eerste test die FTDNA (in 2000) op de markt bracht was er een voor de rechte mannelijke lijn (Y-DNA, 12 markers), in 2007 voor de rechte vrouwelijke lijn (mitochondriaal DNA) en in 2010 voor ‘alle voorouders’ (autosomaal DNA). FTDNA is de enige van de ‘groten’ die drie typen testen aanbiedt. De andere hebben ervoor gekozen alleen de autosomale test te verkopen.

Genetic Genealogy Conference

De Genetic Genealogy Conference is in principe alleen toegankelijk voor ‘group administrators’ van de FTDNA projecten. De website van FTDNA biedt de gebruikers de gelegenheid zich bij een van de bijna 10.000 DNA projecten aan te sluiten. De projecten zijn georganiseerd rond een familienaam, een geografisch gebied, of een genetische groep (haplogroep). Gebruikers van de website kunnen gratis deelnemen aan zo’n project. Elke gebruiker kan ook zelf een project opstarten, bijvoorbeeld voor dragers van zijn familienaam, of voor families uit een bepaalde regio. Voor Nederland is er bijvoorbeeld het Friese Waddenproject.

Group administrators mogen een introducé meenemen. Ik ging naar het congres als introducé van Gerrit Woertman (Woertman project, 118 leden), die het voor de tiende keer bezocht. Onder de deelnemers en sprekers waren veel actieve DNA genealogen, DNA bloggers (bijvoorbeeld Roberta Estes van DNAeXplained), professionele ‘genetic genealogists’ en drijvende krachten achter de ISOGG (International Society of Genetic Genealogists).

International Society of Genetic Genealogists

Iedere geïnteresseerde kan gratis lid worden van ISOGG. De website van ISOGG wordt geheel door vrijwilligers onderhouden en is een echte vraagbaak voor de DNA genealoog, in het bijzonder de Wiki. ISOGG had tijdens het congres een bijeenkomst waarin het de leden informeerde over de ontwikkelingen. Daar kwam bijvoorbeeld de snelle groei van de ‘Y-DNA Haplogroup Tree’ ter sprake. Dit is de boom van het Y-DNA met alle vertakkingen of ‘haplogroepen’ die ontstaan zijn sinds de ‘genetische Adam’. Die leefde zo’n 60.000 jaar geleden in Afrika. Een van de activiteiten van ISOGG is het bijhouden van die boom met al zijn vertakkingen. Die vertakkingen ontstaan wanneer er een verandering in een van de 60 miljoen bouwsteentjes van het Y chromosoom optreedt. Dat gebeurt gemiddeld één keer in de 140 jaar. Die verandering geeft een man door aan al zijn mannelijke nakomelingen. Zo’n verandering heet in het DNA-jargon een SNP (‘snip’, single nucleotide polymorphism). In de loop der tijd komen er steeds weer nieuwe veranderingen bij en daarmee groeit het aantal vertakkingen.

De laatste jaren wordt met ‘next generation sequencing’ een groot deel van het Y-chromosoom onderzocht. FTDNA biedt dit aan als Big-Y, maar ook andere bedrijven hebben een dergelijk product, bijvoorbeeld Full Genomes Corporation. Daarbij worden veel nieuwe SNP’s ontdekt. Dat verklaart de ‘snip-tzunami’ waardoor het aantal SNP’s de afgelopen twee jaar groeide van 13.000 naar 55.000. Dit betekent dat ook de Y-boom steeds verdere en gedetailleerdere vertakkingen heeft gekregen, die steeds dichter naar het heden toe komen.

Twee presentaties van Maurice Gleeson lieten zien dat deze ontwikkeling betekenis heeft voor de traditionele papieren genealogiebeoefening. Gleeson is de organisator van het jaarlijkse congres Genetic Genealogy Ireland in Dublin. Veel van de presentaties van dit congres staan op YouTube. In zijn naamprojecten probeert hij clusters van personen, die hij op basis van papieren onderzoek bij elkaar heeft gezet, in een grotere takkenstructuur in te passen. Die takken komen dan samen op een moment dat er geen geschreven bronnen meer zijn. Dat gebeurt op basis van overeenkomsten wat betreft SNP’s en STR’s (short tandem repeats).

Swedish Society for Genetic Genealogy

De Zweedse DNA genealoog Peter Sjölund hield een lezing over mitochondriaal DNA (dat de moederlijn volgt) en vertelde daarnaast over de snelle groei die DNA genealogie in Zweden doormaakt. Hij is de auteur van een Zweedse gids over DNA genealogie, mede-oprichter van de Swedish Society for Genetic Genealogy en van de Zweedse DNA Academy. Hij en zijn collega’s doen veel aan educatie op dit terrein. Dat DNA genealogie in Zweden populair is blijkt wel uit het feit dat dit jaar, tijdens het jaarlijkse landelijke genealogische evenement in Zweden, 500 mensen zich ter plaatse lieten testen. Inmiddels staat het aantal getesten in Zweden op 40.000. Het Zweedse DNA project op de FTDNA site verzamelt de resultaten. Daarnaast is er een particulier initiatief, de Swedish Haplogroup Database. Sjölund ziet een toekomst voor zich waarin we op basis van onderzoeksresultaten van andere testers een haplogroep (Y-DNA en mitochondriaal DNA) toe kunnen kennen aan voorouders die niet in onze rechte mannelijke of vrouwelijke lijn zitten. Als een mannelijke afstammeling van grootvader van moeders kant bijvoorbeeld zijn DNA test, dan levert de uitslag van die test het Y-DNA profiel van die grootvader op (als de biologische en juridische lijn dezelfde zijn). Dat kan je toevoegen aan de persoonsinformatie die je over hem hebt.

Inspiratie

Twee van de lezingen waren van geadopteerden die vertelden over de succesvolle zoektocht naar hun biologische familie. Daarvoor werden de verschillende tests ingezet, zowel autosomaal, Y-DNA als mitochondriaal. Omdat ze geen inzage hun adoptiedossier kregen moesten ze langs deze weg op zoek naar hun biologische familie.

Judy Russell, bekend als ‘Legal Genealogist’ van haar gelijknamige blog, gaf in haar lezing enkele voorbeelden van onderzoek dat vast liep omdat archieven door brand of anderszins verloren waren gegaan, maar die ze door DNA-onderzoek weer vlot kon trekken. In een van deze zaken was het archief van een ‘courthouse’ in vlammen opgegaan in het midden van de negentiende eeuw. Daar liep het onderzoek vast. Uit elders bewaard gebleven bronnen wist ze dat er een echtpaar met de gezochte familienaam voor de tijd van die brand in dezelfde woonplaats als haar voorouders woonden. Ze zocht naar afstammelingen van het gezin dat te vinden was in de volkstelling van voor de brand en vroeg hen mee te werken aan een DNA test. Dat leverde uiteindelijk het bewijs op dat het inderdaad om haar voorouders ging.

Jim Bartlett publiceert in zijn blog ‘Segment-ology’ over allerlei aspecten van het autosomaal DNA onderzoek. In zijn presentatie gaf hij tips voor het succesvol werken met je matches, de personen met wie je een stukje DNA deelt. Hij gaf inzicht in de spreadsheet die hij bijhoudt over zijn honderden matches, op welk chromosoom die liggen, hoe groot ze zijn, wie de gemeenschappelijke voorouder is, de mail die hij heeft uitgewisseld, enzovoort.

Op verschillende momenten waren er productupdates en ‘question and answer’ sessies van FTDNA, waarin iedere vraag gesteld kon worden en opvallend open over de producten, hun verbetermogelijkheden en op handen zijnde verbeteringen werd gecommuniceerd. Er wordt doorlopend geïnvesteerd en vernieuwd. Op dit moment wordt bijvoorbeeld het onderdeel van de website aangepakt waarin je je genealogische gegevens kunt opnemen, door het uploaden van een Gedcom of het ter plekke intypen van de informatie. De user interface wordt verbeterd, samenwerken wordt vergemakkelijkt en er komt de mogelijkheid om een Gedcom te exporteren.

Laboratoriumbezoek

Dat er stevig wordt geïnvesteerd door FTDNA bleek ook tijdens het laboratoriumbezoek (foto’s nemen niet toegestaan) dat voor kleine groepjes was georganiseerd op de maandag na het congres. Men was er bezig met de opbouw en inrichting van een opslagunit voor bewerkte DNA monsters, met een capaciteit over de 3 miljoen monsters. Het werk wordt steeds meer geautomatiseerd, waarbij robots het repeterende (en daarmee foutgevoelige werk) overnemen en gedacht wordt aan de aanschaf van cobots (robots die in interactie samenwerken met mensen).

Tijdens de sociale activiteiten was er genoeg gelegenheid om met de congresdeelnemers te spreken over de ontwikkelingen op het gebied van de DNA genealogie, de andere aanbieders van testen en hun persoonlijke activiteiten op dit terrein. De ontwikkelingen gaan snel sinds de commerciële genealogische bedrijven zich enkele jaren geleden ook op deze markt hebben gemeld. Ancestry gaat daarbij aan kop. Het test alleen autosomaal en heeft van die test in vijf jaar tijd zes miljoen stuks verkocht (het laatste jaar verdubbelde het van drie naar zes miljoen). Dit betekent onder andere groeiende databases en daarmee meer kans op het vinden van DNA-verwanten.