'Het jammere is, dat in Marokko geen archieven zijn waarin je gewoon je voorouders in boeken kunt opzoeken’, vindt Khadija Arib. Ze is ongelofelijk blij dat ook via orale geschiedenis verhalen kunnen worden overgedragen. En dat vormde ook de kern van de zoektocht naar haar verborgen verleden.

Voormalig Tweede Kamervoorzitter Khadija Arib is opgegroeid in Casablanca. Haar vader Mustafa vertrok eind jaren ’60 van de vorige eeuw naar Rotterdam, pas jaren later gevolgd door Khadija en haar moeder. Vier jaar later, toen Khadija 19 jaar oud was, overleed hij. Ze heeft hem dus maar heel kort gekend en is met name benieuwd naar haar voorouders van vaderskant.

Geen grap

Onderzoeksjournalist Samira Jadir heeft zowel in Nederland als in Marokko informatie voor Khadija gevonden. Het Nederlandse deel bestaat uit de persoonskaart van Khadija’s vader, die ze bij het CBG heeft opgevraagd. Hierop ziet Khadija onder andere dat haar vader daadwerkelijk op 5 december jarig was – dezelfde dag als Sinterklaas – waarvan ze zich altijd heeft afgevraagd of het geen grapje van hem was. Daarnaast bevat de overhandigde envelop het naturalisatierapport van Khadija’s moeder, en een krantenartikeltje over het pension waar haar vader woonde nadat hij zich in Rotterdam had gevestigd. De historische-krantendatabase Delpher van de Koninklijke Bibliotheek bevat miljoenen teksten uit kranten, boeken en tijdschriften waarin je mogelijk ook informatie over jouw voorouders kunt terugvinden.

In Marokko reist Khadija naar Oulad Saïd, het dorp waar haar geboorteplaats Hédami onderdeel van uitmaakte. Ze ontmoet haar tante Fatna, het enige overlevende lid van de generatie van haar vader die nog iets over de Aribs kan vertellen. Hieruit blijkt maar weer eens het belang van het uitvragen van familieleden wanneer geschreven bronnen om wat voor reden dan ook ontbreken. In ons Stappenplan kun je lezen dat dit niet alleen voor onderzoek over de grens geldt! Tante Fatna en neef Mohamed vertellen dat zowel Khadija’s opa als haar oom caïd waren, een soort dorpshoofd, de laatste nog tijdens de Franse kolonisatie van het land. Historicus Mustapha Qadery, verbonden aan de universiteit van Rabat, onthult later dat deze oom in het verzet zat tegen de Franse overheersers.

Het tweede deel in de CBG-reeks Voorouders van verre, ‘Manis …?’ bevat eveneens achtergrondinformatie over de geschiedenis en de bevolkingsgroepen in Marokko, naast natuurlijk heel veel tips voor onderzoek naar Marokkaanse voorouders. CBG-Vrienden kunnen de onderzoeksgids digitaal inzien via cbg.nl.

"Ik dacht altijd: het dorp waar mijn ouders geboren zijn, waar ik geboren ben, daar hoor ik gewoon"

Nomaden

Tot Khadija’s verbazing blijkt haar vader af te stammen van de Sanhaja-Berbers, van oudsher nomaden, die in de Middeleeuwen over Marokko, Andalusië en Algerije heersten. De zoektocht gaat dus verder in de Westelijke Sahara. “Ik dacht altijd: het dorp waar mijn ouders geboren zijn, waar ik geboren ben, daar hoor ik gewoon”, zegt Khadija. Ze vindt het mooi dat de nomaden vanuit de woestijn door heel Marokko getrokken zijn en uiteindelijk in Hédami terecht zijn gekomen. “Dat maakt het verhaal voor mij compleet.”

Hypothetische Eva

Aan het slot van de uitzending krijgt Khadija de uitslag van haar autosomale DNA-test te horen, een test die beide kanten van je familie onderzoekt. Hieruit blijkt dat Khadija voor bijna 95% Noord-Afrikaans is.  “Maar”, zo benadrukt Martine Zoeteman-van Pelt, DNA-specialist bij het CBG|Centrum voor familiegeschiedenis, “stel dat jij zo’n DNA-uitslag krijgt met een landkaart erbij. Besef dan eerst dat deze alleen op werelddeelniveau (in dit geval dus Afrika) betrouwbaar is. De onderverdeling daarvan per land nog niet.” De uitslag van Khadija’s test houdt in dat er in Noord-Afrika mensen wonen met wij zij DNA deelt; het betekent niet per se dat haar voorouders er ook daadwerkelijk vandaan komen. “Daarnaast moet je je afvragen: hoeveel mensen in Afrika hebben getest en zitten in de database waarmee haar familie wordt vergeleken?” vervolgt Martine. “Zullen dat niet voornamelijk degenen zijn in de rijkere gebieden aan de kust? Misschien zijn er elders in Afrika wel mensen met wie zij veel meer DNA deelt, maar die zich niet hebben laten testen!”

Het is als vervolgstap interessant om je DNA via de moederlijke lijn te laten onderzoeken. Dat DNA wordt al eeuwenlang doorgegeven van een moeder op haar kinderen, en de dochters geven dit steeds door aan hun kinderen. Met zo'n test ga je verder terug dan er geschreven bronnen zijn, en daarom is er niet meer een indeling met familienamen, maar in haplogroepen. Dat zijn groepen vrouwen die genetisch bij elkaar horen. Van die groepen kun je stambomen maken (maar dan dus niet met familienamen, maar met haplogroepnamen).  Khadija deed ook zo'n Mitochondriale (Mt) DNA-test. Alles begint bij de hypothetische Eva. Zij had 180.000 jaar geleden haplogroep L. Die kreeg nakomelingen, en de haplogroep splitste zich af in L3, daarna in L3e en, zo'n 2.000 jaar geleden (dus zeg: rond het begin van onze jaartelling) splitste deze groep zich opnieuw af in L3e2a1b1, waaruit de familie van Khadija Arib stamt.

De eindconclusie van dit alles luidt: Khadija is geworteld in Afrika. Ooit kwamen haar voormoeders uit het Sub-Sahara gebied, het Afrika ten zuiden van de Sahara naar het noorden toe, richting Marokko.