Familie gered door een gemengd huwelijk

Wetenschapper en oud-minister Ronald Plasterk werd geboren in Den Haag. Hij beschikt over een groot familiearchief, waar hij zich nooit echt in heeft kunnen verdiepen. In deze aflevering van Verborgen verleden hoopt hij meer te weten te komen over de Duits-Joodse achtergrond van zijn vader.

Mede vanwege de zwaarte van de Tweede Wereldoorlog heeft Ronald Plasterk zijn familiegeschiedenis altijd een beetje links laten liggen. Zijn vader Klaus stak er wel veel energie in. Die was ook een echte bewaarder, waardoor er veel spullen beschikbaar zijn die iets vertellen over de geschiedenis van de familie.

Persoonlijke documenten

Klaus Plasterk zag het levenslicht in Berlijn als zoon van een Joodse vader en een katholieke moeder. De kinderen uit dit gezin kregen een katholieke opvoeding. Vanwege de Joodse achtergrond van zijn vader lieten de ontwikkelingen in nazi-Duitsland Klaus niet onberoerd. Na de grootschalige aanval op Duitse Joden tijdens Kristallnacht (november 1938), stuurden zijn ouders hem samen met zijn jongere broertje Hans naar Nederland. De ervaringen die Klaus daarbij opdeed, zette hij op papier. Deze persoonlijke documenten vormen een mooi inkijkje in deze rumoerige periode, en laten zien hoe belangrijk persoonlijke verhalen kunnen zijn bij het in kaart brengen van je familiegeschiedenis. Wil je meer weten over het Nederlandse oorlogsverleden van je eigen voorouders, lees dan verder op de themapagina De Tweede Wereldoorlog.

Katholieke moeder

Dat Klaus Plasterk de Tweede Wereldoorlog in Nederland uiteindelijk heelhuids door is gekomen, had hij te danken aan zijn katholieke moeder. Daardoor werd hij door de autoriteiten anders behandeld dan mensen met een volledig Joodse achtergrond. Het gemengde huwelijk heeft de familie gered, is dan ook één van de conclusies van de zoektocht van Ronald.

Ook de vader van Klaus, Hans Plasterk, wist de oorlog te overleven. Nota bene in Berlijn, waar hij als chirurg werkzaam was. Ronald leert dat dit geen gevolg was van samenwerken met de nazi’s, maar dat Joden (zeker die met een gemengd huwelijk) in een stad als Berlijn soms net even anders werden behandeld door bijvoorbeeld de rechterlijke macht dan op het platteland of in het getto van Warschau. Het bleek achteraf dus niet alleen zakelijk gezien een goede zet van koopman Louis Plasterk (of Plasterek), de overgrootvader van Ronald, om aan het eind van de negentiende eeuw vanuit het landelijke Grätz (het huidige Grodzisk Wielkopolski in Polen) naar de metropool Berlijn te verhuizen.

Het wegsturen van zijn kinderen werd niet ernstig genoeg gevonden

Nieuw hoofdstuk

Na de oorlog heeft Hans Plasterk in het kader van de Wiedergutmachung een schadeclaim ingediend bij het Entschädigungsamt Berlin. In de bewaard gebleven stukken vertelt hij ook zijn persoonlijke verhaal, waardoor Ronald een beeld kan krijgen van zijn ervaringen als jood in nazi-Duitsland. Uiteindelijk werd Hans slechts ten dele gecompenseerd. Het wegsturen van zijn kinderen, die hij pas jaren later weer terug zou zien, werd niet ernstig genoeg gevonden voor een schadevergoeding. Hoewel de aanleiding zeer droevig was, heeft dit wegsturen uiteindelijk wel geleid tot een nieuw (Nederlands) hoofdstuk in de geschiedenis van de familie Plasterk, waarbij al in de tweede generatie de top van de Nederlandse wetenschap en politiek werd bereikt.