Over Van Gogh, geelzucht en geloof

De reis van Paul de Leeuw naar zijn verborgen verleden brengt hem aan de hand van een bijzonder verhaal, geladen met kunst en rijkdom, in het Rotterdam van zijn jeugd. Via aderlatende chirurgijns komt hij terecht in het zonnige zuiden, waar zijn voorouders te maken kregen met vervolging en moesten vluchten voor hun leven.

Cabaretier, acteur, zanger, presentator en programmamaker Paul de Leeuw heeft eigenlijk weinig met het begrip ‘familie’. “Vrienden kun je kiezen, familie krijg je”, vindt hij. Maar hij is wel benieuwd naar twee dingen: het schilderij in museum Boijmans van Beuningen, waarvan zijn oma De Leeuw-van der Vorm altijd beweerde dat het van haar familie was, en de connectie met de Holland-Amerikalijn (HAL), waarvoor zijn vader nog gewerkt heeft.

Van vlasboer tot havenbaron

In zijn geboortestad Rotterdam heeft Paul een afspraak met historicus Ferrie Weeda, vlak bij het nieuwe depot van museum Boijmans. Zijn twee vragen worden daar in één klap beantwoord. Oma Grietje is namelijk een nichtje van Willem van der Vorm, die zich heeft opgewerkt van zoon van een vlasboer tot een van de grootste havenbaronnen in Rotterdam. Rond de crisis van de jaren ’30 van de vorige eeuw nam hij de noodlijdende HAL over, waardoor de scheepvaartlijn in handen van de familie Van der Vorm kwam. Daarnaast was hij kunstverzamelaar, schonk enkele werken aan Boijmans van Beuningen – waaronder een Van Gogh – en maakte het door financiële ondersteuning mogelijk dat het museum andere schilderijen aankocht.

Sinds kort staan alle passagierslijsten van de HAL online. Wil je weten of je voorouders op een van de schepen van Willem van der Vorm heeft gevaren? Je vindt het makkelijk terug in WieWasWie of in de database van het Stadsarchief Rotterdam.

“Het is wel een beetje een achtbaantje”

Pestlijders

Na de Van der Vorm-kant wordt het tijd voor de familie De Leeuw. In het Regionaal Archief Rivierenland heeft Paul een ontmoeting met archivaris Ella Kok-Majewska, die hem vertelt dat hij via zijn voorvader Hermanus de Leeuw is verwant aan een hele generatie chirurgijns. Dit waren naast de universitair geschoolde doctores medicinae minder gekwalificeerde artsen die het ‘gewone’ werk opknapten zoals wonden verbinden en aderlaten, maar ook lijken schouwen en pestlijders verzorgen – een niet ongevaarlijke bezigheid. Ella laat Paul aan het eind van zijn bezoek een wel heel bijzonder recept van zijn voorouder Jacob Kemp lezen.

Waren jouw voorouders ook artsen, heelmeesters, vroedmeesters of chirurgijns? Lees dan onze themapagina Ziekte en gezondheid voor tips over hoe je meer over hen te weten kunt komen.

Onderweg naar Vianen, waar enkele van zijn voorouders als chirurgijn in het gasthuis werkzaam waren, verwondert Paul zich erover hoe snel hij al in de zeventiende eeuw terecht is gekomen. “Het is echt een beetje een achtbaantje”, zegt hij. In Vianen ontmoet hij Hans Kluit van historische vereniging het Land van Brederode, die hem meer kan vertellen over een andere tak van de De Leeuw-kant: de familie Lagerweij. Anthonie Lagerweij was getrouwd met Hermina Ververs, de kleindochter van Marinus Ververs, de man van Susanne Esther Rouet. Zij was weer een dochter van Jean Rouet en Elisabeth Garnier. Dit waren Waldenzen, volgelingen van een religieuze gemeenschap rond Pietro Valdo (of Petrus Waldo), een rijke koopman uit Lyon, die de terugkeer naar het zuivere Christendom predikte. Zijn leer viel niet in goede aarde bij de katholieke kerk in Rome, en de Waldenzen werden tot ketters verklaard. Velen vluchtten daardoor naar het protestante noorden. Zo ook Pauls voorouders. In Turijn komt hij erachter dat Piëmont niet alleen een streek van goede wijn en lekker eten is, maar ook van veel persoonlijk leed bij zijn oorspronkelijk uit die streek afkomstige familie.

Standvastig

Religie blijkt wel een constante te zijn in Pauls familiegeschiedenis. “Alles draait in mijn familie om religie. Mijn oma was al heel standvastig in haar geloof, en dat gaat dus zelfs terug tot de zeventiende eeuw”, constateert hij. Hij mijmert nog wat na over het lot van Jean en Elisabeth. “Als zij niet waren gevlucht naar Vianen, had ik hier niet gezeten”, zegt hij. “En dat is heel gek.”

Kantonrechter

Wat niet in de uitzending te zien is, is dat Pauls overgrootvader Nicolaas de Leeuw de tussenkomst van de kantonrechter moest inroepen om te kunnen trouwen met Andrijntje Lagerweij, aangezien zijn vader Johannes geen toestemming gaf voor het huwelijk. Je kunt een afschrift van het proces-verbaal van dergelijke beslissingen dikwijls terugvinden bij de huwelijksbijlagen die zijn opgenomen in de database van FamilySearch. Let op: de huwelijksplaats Hagestein, tegenwoordig onderdeel van de gemeente Vijfheerenlanden in Utrecht, lag destijds nog in Zuid-Holland.