Een geschiedenis van kolonisatoren, gekoloniseerden en kolonisten

Door de familiegeschiedenis van actrice en schrijfster Georgina Verbaan lopen verschillende Indische lijnen. Om meer over haar voorouders te weten te komen, reist ze in deze aflevering van Verborgen verleden naar Indonesië, op zoek naar het antwoord op die ene vraag: hoe zit het met mijn Indische roots?

De vader van Georgina Verbaan, Hans, is in voormalig Nederlands-Indië geboren en pas naar Nederland gekomen toen hij elf jaar oud was. Hij vertelt zijn dochter in de uitzending dat opa Teunis Verbaan oorlogsvrijwilliger was bij het KNIL, en dat oma Johanna Verbaan-Wiegleb een aantal jaren in een Jappenkamp heeft doorgebracht. Hij laat een foto zien van Georgina’s overgrootmoeder, Anna Geertruida Teunissen, over wie het verhaal de ronde doet dat ze ooit met één kogel zes kippen heeft doodgeschoten.

Hiërarchische samenleving

Georgina’s grootouders ontmoetten elkaar na de oorlog in Nederlands-Indië, toen haar oma net uit het Jappenkamp was gekomen. Ook haar beide overgrootouders waren tijdens de Japanse bezetting geïnterneerd in een kamp, zij het ver van elkaar verwijderd aan beide uiteinden van Java. Uit het Rode Kruisarchief in Den Haag (inmiddels ondergebracht bij het Nationaal Archief) krijgt Georgina al wat informatie over het verborgen verleden van haar voorouders, maar om meer te weten te komen reist ze af naar Indonesië.

Uit onderzoek dat is uitgevoerd door het CBG|Centrum voor familiegeschiedenis weet Georgina dat haar Indische bloed afkomstig is van de ‘inlandse vrouw’ Sania, die op 30 maart 1889 is getrouwd met Georgina’s betovergrootvader, de KNIL-militair Rikus Teunissen, en met hem acht kinderen heeft gekregen. Het merendeel van hen is vóór het huwelijk geboren. Historicus Abdul Wahid van de universiteit Gadjah Mada in Yogyakarta vertelt Georgina dat de negentiende-eeuwse koloniale samenleving waarin haar voorouders leefden zeer hiërarchisch was, en dat Rikus en Sania hoogstwaarschijnlijk geen gelijkwaardige relatie hebben gehad. Ze hebben elkaar mogelijk leren kennen toen Sania als kokkin of dienstmeid voor de militairen werkte. Meer over de maatschappelijke ongelijkheid ten tijde van de Nederlandse overheersing van Indonesië vind je op onze themapagina 'Je Indische stamboom'.

Grote geschiedenis

In fort Van der Wijck, waar Rikus werkte, krijgt Georgina te horen dat zijn zoons daar militair onderwijs genoten op de pupillenschool net buiten het fort, in Gombong. Dit was een speciale school voor jongens van gemengd bloed van Europese militairen en inheemse moeders. Op de site van de Indische Genealogische Vereniging lees je meer over de pupillenschool.

Helaas verliep het bestaan in Frederiksoord niet geheel vlekkeloos

Tijdens haar verblijf in Indonesië komt Georgina erachter dat er onder haar voorouders slachtoffers van de grote geschiedenis waren, zoals de familieleden die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Jappenkampen werden ondergebracht, maar ook mensen die het koloniale bewind van Nederland, en daarmee de onderdrukking van de bevolking actief in stand hielden. Ze ontdekt hoe ingewikkeld de verhoudingen konden zijn tussen kolonisator en gekoloniseerde, en hoe zij daar uiteindelijk het product van is.

Meer informatie over de manier waarop Nederlanders de bezetting van Nederlands-Indië hebben ervaren lees en zie je in dit artikel van NPO Focus.

Geweldsincident

De ouders van Rikus Teunissen zijn ooit als kolonisten naar Frederiksoord getrokken om de armoede in hun woonplaats Dordrecht te ontvluchten en in het noorden van het land een nieuw leven op te bouwen. Frederiksoord was onderdeel van de Maatschappij van Weldadigheid, in het leven geroepen door generaal Johannes van den Bosch om burgers te verheffen uit de armoede. Dezelfde Johannes van den Bosch, overigens, die fort Van der Wijck bij Gombong had laten bouwen. Helaas verliep het bestaan voor Georgina’s voorouders in Frederiksoord niet geheel vlekkeloos. De vader van Rikus, Johannes, werd beschuldigd van het stelen van aardappels, en was daarnaast betrokken bij een geweldsincident. Voor dit laatste vergrijp kreeg hij drie maanden gevangenisstraf.

Wat niet in de uitzending naar voren kwam, is dat de ouders van Johannes’ echtgenote Antonia Engelina Grollé kolonistenvader en -moeder geweest zijn in Willemsoord, een ‘vrije’ kolonie van de Maatschappij van Weldadigheid. Maria Danens was afkomstig uit Gouda, waar zij in 1778 geboren was als dochter van Jan Danens en Margaretha Olijvier (Olivier). Johannes Danens was in 1796 met de koloniale troepen naar West-Indië vertrokken.

Lees hier meer over de Koloniën van Weldadigheid. Op de website van het Drents archief kan je kijken of er zich ook kolonisten onder jouw voorouders bevonden.