Het bevolkingsregister is een belangrijke basisbron voor stamboomonderzoek naast de burgerlijke stand, waarin alleen momentopnames worden vastgelegd (geboorte, huwelijk en overlijden). In de bevolkingsregistratie vind je informatie over de gezinssamenstelling en de veranderingen daarin over een bepaalde periode.

De bron en gebruik

Sinds 1 januari 1850 kent Nederland een doorlopend bijgehouden bevolkingsregistratie. Aanvankelijk hield iedere gemeente de registratie van zijn inwoners bij in grote boeken; het bevolkingsregister. Later werden deze boeken vervangen door losse kaarten per gezin of persoon en tegenwoordig wordt de bevolkingsregistratie digitaal bijgehouden. 

Elk huishouden werd ingeschreven in een gemeentelijk bevolkingsregister. Naast namen en geboortedata en –plaatsen werden ook adressen, beroepen en kerklidmaatschappen opgenomen. Ook eventuele inwonende familieleden, kostgangers of bedienden werden bij het gezin ingeschreven.

Periodiek werd de bevolkingsregistratie herhaald, bijvoorbeeld bij de tienjaarlijkse volkstelling. Dan werd het huishouden opnieuw geregistreerd volgens de omstandigheden op dat moment. Veranderingen in de tussentijd (geboorte, overlijden, verhuizingen) werden met doorstrepen en bijschrijven bijgehouden. Hiermee kun je een gezin over een bepaalde periode volgen.

In 1920 werd besloten de bevolkingsregistratie op losse kaarten bij te houden. Eerst per huishouden op een gezinskaart, vanaf 1939 per persoon op een persoonskaart. De kaarten verhuisden steeds met de personen mee en wijzigingen werden op de kaart bijgehouden. Op 1 oktober 1994 werd de bevolkingsregistratie geautomatiseerd in de Gemeentelijke Basisadministratie Persoonsgegevens (GBA), op 6 januari 2014 vervangen door de Basisregistratie personen (BRP).  

Goed om te weten

Volkstellingen en de régistres civiques (lijsten van stemgerechtigde mannen) zijn voorlopers van het bevolkingsregister. Vanaf 1829 werden de volkstellingen om de tien jaar gehouden (de laatste in 1971). De volkstelling van 1849 vormde de basis voor het eerste bevolkingsregister uit 1850.

Omdat de registratie periodiek herhaald werd, komen personen voor in verschillende ‘jaargangen’ van bevolkingsregisters. Bijvoorbeeld in die van 1870-1880, die van 1880-1890 enzovoort. Dit betekent niet altijd dat de persoon deze gehele periode in die gemeente en op hetzelfde adres woonde. Zo kan iemand in een bevolkingsregister van 1880 pas in 1883 in de gemeente zijn gaan wonen. Let dus op de datum van inschrijving in de gemeente, eventueel tussentijds vertrek en hervestiging in de gemeente.

De indeling van de bevolkingsregisters kan per gemeente verschillen. In sommige gemeentes werd het bevolkingsregister geordend per straat en van huis tot huis. Elders werden de huishoudens op alfabetische volgorde geregistreerd. Soms werden er aparte boeken opgesteld voor dienstboden en knechten of opvarenden van schepen.

Staatnamen, huisnummers en wijkindelingen in het bevolkingsregister kunnen in de loop der tijd veranderd zijn. Soms zijn er omnummeringslijsten beschikbaar om het adres te koppelen aan de juiste locatie.

Toen in 1920 de gezinskaart werd geïntroduceerd had de overheid geen goed overzicht meer van de opeenvolgende bewoners van een bepaald adres. Daarom werden er door gemeenten woningregisters aangelegd (vastbladig of als kaartsysteem). Per adres wordt daarin informatie gegeven over de bewoners, eventuele verhuizingen en inwonende personen.

Betrouwbaarheid

De gemeente was voor een nauwkeurige bevolkingsregistratie afhankelijk van de medewerking van de inwoners. Zij waren verplicht om aangifte van veranderingen te doen, maar in de praktijk vergat men dat nog wel eens, bijvoorbeeld bij verhuizingen binnen de gemeente. Aanvullende adresgegevens zouden kunnen blijken uit adresboeken of belastingkohieren.

Verandering van beroep hoefde niet gemeld te worden, daarom is het beroep over de looptijd van het register meestal statisch. Wisselingen van beroep in dezelfde periode zou je via akten van de burgerlijke stand kunnen achterhalen.  

Ook de ambtenaren maakten wel eens een fout. Bij het overnemen van gegevens uit de volkstellingen of oude registers kunnen gegevens verkeerd zijn overgeschreven. Wanneer de informatie in het bevolkingsregister afwijkt van de gegevens die je in de burgerlijke stand hebt gevonden, geldt de burgerlijke stand als meest betrouwbaar.

Hoe te vinden?

De volkstellingen, bevolkingsregisters in boekvorm en de gezinskaarten zijn ondergebracht bij gemeentelijke en regionale archieven. Veel archieven hebben de bronnen gedigitaliseerd en op naam geïndexeerd. Op de website van het archief of via een overkoepelende website zoals WieWasWie.nl kun je deze gedigitaliseerde bronnen doorzoeken. Vaak kun je ook meteen een scan van de bron bekijken.

De oudste delen van het woningregister kunnen worden geraadpleegd bij gemeentelijke of regionale archieven. De woningkaarten van Amsterdam uit de periode 1923-1953 zijn online raadpleegbaar op de website van het Stadsarchief Amsterdam.

De persoonskaarten van tussen 1939 en 1994 overleden personen worden bewaard bij het CBG in Den Haag. Persoonskaarten en gegevens uit de BRP zijn niet openbaar. Gegevens uit persoonskaarten en informatie uit de BRP over overleden personen kun je bij ons aanvragen.